Teraz Nike ma ręce i nogi

Seria Nike Czytelnika, 1957-2013. Próba rekonstrukcji. 

Poręczny kieszonkowy format. Płócienna oprawa. Na niej tłoczona sylwetka Nike z Samotraki. Cienki, elegancki papier. Na wierzchu kolorowa obwoluta. Książki z serii Nike już samym swoim wyglądem zachęcają, żeby po nie sięgnąć. A wśród autorów takie nazwiska, jak Mann, Broch, Kafka, Faulkner...

 „Nike to nazwa najsłynniejszej, a wychodzącej od 1957 roku serii Spółdzielni Wydawniczej Czytelnik, proponującej tłumaczenia wybitnych prozaików XX wieku” [1], „w serii tej, powstałej w 1957 r., wydawane są wybitne utwory literatury przekładowej, obejmujące czołowych autorów XX w., których dzieła stanowią już trwały dorobek literatury światowej (...). Adresatem serii jest czytelnik przygotowany, z zacięciem kolekcjonerskim” [2] – tak właśnie bywa określana seria Nike, czyli jedna z najstarszych i najdłużej wychodzących literackich serii wydawniczych w Polsce.

[1] Kitrasiewicz P., Gołębiewski Ł., Rynek książki w Polsce 1944-1989, Warszawa 2005.
[2] Morawska A. , Serie wydawnicze w Polsce Ludowej, Warszawa 1971.

Nie znajdziemy zbyt wiele informacji na jej temat, chociaż – jak pisze Michał Głowiński:

Seria Nike „miała ogromne znaczenie dla polskiej kultury, zwłaszcza w pierwszych dziesięcioleciach swego istnienia. Składały się na nią arcydzieła prozy XX wieku. To w niej właśnie ukazało się pierwsze polskie tłumaczenie Faulknera. To w niej ukazał się po raz pierwszy polski przekład „Zamku" Kafki. Ale nie samymi klasykami współczesności seria żyła. Pojawiały się w niej awangardowe nowości, na przykład „Żaluzja” Robbe-Grilleta. Trudno przecenić znaczenie tej serii w zaznajamianiu czytelników z wielkimi dziełami powieści współczesnej”.

(Gazeta Wyborcza 1997 nr 247 s. 13).

Z kolei tak wspomina serię Nike Tomasz Burek: 

„Byłem na studiach, kiedy pierwsze Niki wyszły spod prasy drukarskiej, szybko się wpisując jako jeden z nieodzownych komponentów w nowy pejzaż duchowy, obok jazzu, abstrakcji lirycznej w malarstwie, i młodej poezji. Wielobarwność, kolorowość – wyeksponowana semantyką obwoluty i odcinająca się od szarzyzny życia w realnym socjalizmie – to pierwszy znak rozpoznawczy serii. Format: kieszonkowy i poręczny, czyli niezgodny z urzędową gigantomanią, bezcelowością lub bezużytecznością większości wytwarzanych wtenczas rzeczy – to jej znamię drugie. Z taką Nike można było wszystko zrobić. Wziąć ją na spacer, do łóżka, na nudne zajęcia, do poczekalni, w podróż, na plażę. (...) Zaś każdy tomik – i to było najważniejszym wyróżnikiem serii – obiecywał atrakcję nowego spotkania, przygody, wtajemniczenia”.

(Sycyna. Dwutygodnik Kulturalny 1997 nr 23 s. 7).

To znamienne, że książkowa seria Nike jest znana tylko we fragmentach – podobnie jak Nike z okładki. Gdy wpiszemy w przeglądarce „nike”, dowiemy się czegoś o butach albo o pewnej nagrodzie literackiej. Aby dokonać próby rekonstrukcji serii Nike Czytelnika, nasze poszukiwania trzeba rozpocząć gdzie indziej.

 

***

Książki i Ludzie

Na ślady Nike natrafiamy w serii wywiadów Barbary Łopieńskiej, „Książki i ludzie” (Warszawa 1998). Są to „rozmowy o domowych bibliotekach naszych intelektualistów, ludzi kultury i sztuki, którzy mają do gromadzonych przez siebie książek stosunek żywy, intymny, a czasem, jak mówi Autorka, szalony”.
Okazuje się, że seria Nike zasilała domowe biblioteki m.in. Julii Hartwig, Andrzeja Drawicza, Jerzego Turowicza i Andrzeja Wajdy. Oto fragment:

Barbara Łopieńska (oglądając domową bibliotekę pp. Turowiczów): A tu, na środku pokoju, stoi półka z książkami z serii „Nike” i literaturą iberoamerykańską, jakbyście chcieli Państwo mieć je pod ręką.
Jerzy Turowicz: Półka stoi pośrodku, bo nie ma miejsca przy ścianie. A książki „Nike” stoją w niej ze względu na format. Okropny kłopot z tymi formatami. Żona chciała uporządkować książki z dziedziny, którą ona zbiera, czyli memuarystykę – alfabetycznie – ale uporządkowała je tylko teoretycznie, ze względu na formaty właśnie. Nie udało się również z powieściami.

Kluczowy dla naszych poszukiwań jest wywiad z Ireną Szymańską, współtwórczynią serii.

Irena Szymańska (o swojej bibliotece): Tu stoi XX wiek, który jest ułożony alfabetycznie. A tu w dwóch rzędach cała seria „Nike”.
Barbara Łopieńska: Którą Pani, zdaje się, w ogóle wymyśliła?
Irena Szymańska: A największą przyjemność sprawia mi, kiedy zobaczę u kogoś na wsi – półeczkę z „Nike”. Tu, na dole, stoją albumy, które ciągle jeszcze kupujemy, i cała masa kryminałów. Do łóżka czytam kryminały, na przykład Agatę Christie po raz siódmy, i staram się, czytając, zapomnieć, jak się kończy.

Po lekturze wywiadów nasuwa się skojarzenie, że Nike na półce to coś w rodzaju wizytówki inteligenckiego domu.

***

Początek listy

W sieci nie udało mi się znaleźć pełnej listy książek, wchodzących w skład serii.

Portal Lubimyczytać (https://lubimyczytac.pl/seria/138/nike) wymienia 394 tytuły (dostęp 2023).
Jeszcze więcej pozycji znajdujemy w centralnym katalogu zbiorów polskich bibliotek naukowych Nukat katalog.nukat.edu.pl – 407 (dostęp 2023).

***

Irena Szymańska

Równocześnie sięgamy po wspomnienia Ireny Szymańskiej, która podobno „wymyśliła” tę serię. Okazuje się, że było trochę inaczej. Samej Szymańskiej w tym miejscu warto poświęcić kilka słów.
Irena Szymańska (1921-1999) wydawca i tłumaczka, przez lata związana ze Spółdzielnią Wydawniczą „Czytelnik”. Właśnie tam, w 1945 roku, rozpoczęła swoją działalność wydawniczą. We wspomnieniach („Miałam dar zachwytu: wspomnienia wydawcy”, Warszawa 2001) opisuje, jak na korytarzach Czytelnika spotykała wówczas Dąbrowską, Nałkowską, Tuwima czy Peipera.
W 1950, gdy już było widać efekty wprowadzenia socrealizmu „niszczącego polską literaturę”, rozstała się z Czytelnikiem i wyjechała do Berlina na placówkę w ambasadzie polskiej w NRD.
Po powrocie podjęła pracę w PIW-ie (Państwowym Instytucie Wydawniczym), jako zastępca redaktora naczelnego do spraw literatury polskiej. Od 1954 do 58 była redaktorem naczelnym tego wydawnictwa. Wydała wtedy wiele wartościowych dzieł literatury polskiej, m.in. dwa dzieła Gombrowicza: Ferdydurke (1957) oraz Iwonę, księżniczkę Burgunda (1958), co – jak wspomina – stało się jednym z powodów usunięcia jej z PIW-u (1958).
Wtedy po raz drugi trafiła do Czytelnika, tym razem jako zastępca redaktora naczelnego, lecz – jak sama zaznacza – miała „trzymać się z daleka od współczesnej literatury polskiej”, zajęła się więc literaturą przekładową, w tym wydawaniem serii Nike.
Potrafiła zdobyć sobie zaufanie takich pisarzy, jak Jarosław Iwaszkiewicz i Maria Dąbrowska. W „Dziennikach” (1914-1965) Dąbrowska wspomina Szymańską aż 82 razy. Dąbrowska – z początku nieufna i zgryźliwa:

(7.VIII.1954)
„O piątej u Szymańskiej. Dziwne poczucie uprzejmej obcości. Nie wiem, kim ona jest. Nie wiem, komu powtórzy natychmiast każde moje słowo”

By po latach napisać o Szymańskiej już z pełnym zaufaniem (pisownia oryginalna):

(23.VIII.1960)
„Nieoczekiwanie przyszła p. Szymańska z korektą wspomnienia o Żeromskim. To bardzo lichy kawałek, ale Szymańskiej się ucieszyłam – Miałam z nią zawsze do czynienia chyba od 45 roku i zawsze była dla mnie wyjątkowo uprzejma i dobra. Prócz tego uważam ją za osobę b.dzielną, skuteczną, umiejącą dobrze planować i uczynną”.

Szymańska – jak wynika z jej wspomnień – przyjaźniła się m.in. ze Słonimskim, Brzechwą, Tuwimem, Herbertem, Szymborską, Kołakowskim, Osiecką. Znała całą śmietankę towarzysko-artystyczną tamtych czasów. Lecz przede wszystkim była skutecznym wydawcą. Miała spore wpływy i potrafiła wiele rzeczy nieoficjalnie „załatwić” lub przepchnąć przez cenzurę.

Szymańska opisuje, jak ze Słonimskim i Holoubkiem grała w brydża, pożyczała kryminały Bertoldowi Brechtowi, że Gałczyński poświęcił jej jeden ze swoich wierszy, a Iwaszkiewicz, z którym podobno była na ty, przesyłał jej kartki z wakacji i życzenia na imieniny.

Wspomina ją też Jerzy Urban w charakterystycznym dla siebie ironiczno-groteskowym stylu, jako kogoś w rodzaju szarej eminencji polskiej literatury:

„Faktycznie całą polską literaturą od ponad 40 lat rządzi zaś jedna kobieta zza kawiarnianego stolika – Irena Szymańska. Zaczynała jako przystojna sekretarka Jerzego Borejszy. Później – pod różnymi prezesami – sama kierowała „Czytelnikiem”. (...) Decyduje ona, kto ma pisać, co i jak. Czyta to, mówi, co skreślić, dodać, zmienić, wydać, wyrzucić. Miesza fusy od kawy i wróży z nich kariery, po czym decyduje o nich. (...) Szymańska jest najbardziej skutecznym spośród managerów w Polsce. Szkoda, że – jak zawsze kobieta – rządzi dziedziną trzeciorzędną i zanikającą”.

 (Alfabet Urbana, Warszawa 1990, hasło „SZYMAŃSKA Irena – muza”).

Po więcej szczegółów odsyłam do ww. źródeł. Trzeba stwierdzić, że po przyjściu Szymańskiej do Czytelnika, seria Nike nabrała rozpędu i stała się wydawniczym hitem.

Irena Szymańska: „Kiedy przyszłam do Czytelnika w 1958 roku, Nike już wychodziła. Początkowo było dużo wznowień i polskich tłumaczeń książek sprzed lat, tak jak w przypadku pierwszego tytułu w Nike – „Opowieści o dwóch siostrach” Arnolda Benetta. Dopiero później zaczęliśmy szukać takich książek jak „Bakunowy faktor” Johna Barthesa. One wtedy robiły sensację na świecie i – jak uważaliśmy w Czytelniku – one właśnie staną się klasyką. Często mieliśmy rację”.

(W rozmowie z Marcinem Piaseckim. Czterdziestolatka, Gazeta Wyborcza 1997 nr 247 s. 13).

Fot. Pierwsze dwa tomy serii Nike: „Opowieść o dwóch siostrach” Arnolda Benetta (1957).

 

***

Nike od A do Z

Naliczyliśmy zatem ponad 400 tomów serii. W ustaleniu dokładnej liczby pomaga dopiero katalog Czytelnika, znaleziony w drukach ulotnych Biblioteki Narodowej. Zawiera on dokładną listę książek wydanych w serii od początku do 1997. Lista była też przedrukowana w dzienniku „Rzeczpospolita” z okazji 40-lecia istnienia serii (dodatek „Rzeczpospolita i Książki”, 22 października 1997).

Fot. Fragment katalogu z listą tytułów, wydanych w serii Nike w latach 1957-1997.

Podobnych katalogów było więcej: za lata 1957-65, 1957-67, 1957-72, 1957-75, 1957-78, 1979-84. Ich zawartość pokrywa się z najnowszym katalogiem 1957-97.

Fot. Pozostałe katalogi serii Nike.

Katalog z 1997 r. (jako jedyny) wymienia pozycję: „André Gide, Ciasna brama, 1958” – lecz wszystko wskazuje na to, że książka została wydana przez Czytelnika poza serią Nike. Nie uwzględniam jej więc w ostatecznym spisie.

Seria Nike wychodziła także po 1997 r., do listy dodaję więc książki znalezione w katalogu Nukat oraz w innych źródłach.

Kompletna lista książek z serii Nike 1957-2013:

lp	Autor	Tytuł	Rok wydania	Druk ukończono	Literatura - kraj	Tłumaczenie	Kolor
1	Arnold Bennett	Opowieść o dwóch siostrach. T. 1	1957	lipiec 57	angielska	tł. Jacek Woźniakowski
2	Arnold Bennett	Opowieść o dwóch siostrach. T. 2	1957	lipiec 57	angielska	tł. Jacek Woźniakowski
3	André Gide	Lochy Watykanu	1957	sierpień 57	francuska	tł. Tadeusz Żeleński (Boy)
4	J. P. Jacobsen	Niels Lyhne	1957	sierpień 57	duńska	tł. Maria Dąbrowska
5	André Malraux	Dola człowiecza	1957	sierpień 57	francuska	tł. Adam Ważyk
6	Ilia Erenburg	Niezwykłe przygody Julio Jurenity i jego uczniów	1957	listopad 57	rosyjska	tł. Tadeusz Jakubowicz
7	André Gide	Fałszerze	1958	grudzień 57	francuska	tł. Helena i Jarosław Iwaszkiewiczowie, Julian Rogoziński
8	William Faulkner	Dzikie palmy. Stary	1958	styczeń 58	amerykańska	tł. Kalina Wojciechowska
9	Guy de Maupassant	Iwetta	1958	styczeń 58	francuska	tł. Eligia Bąkowska
10	Luigi Pirandello	Czarny szal	1958	luty 58	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
11	Jean-Paul Sartre	Mur	1958	luty 58	francuska	tł. Jerzy Lisowski
12	Franz Kafka	Zamek	1958	czerwiec 58	niemiecka/czeska	tł. Kazimierz Truchanowski, Krzysztof Radziwiłł
13	Miroslav Krleža	Powrót Filipa Latinovicza	1958	czerwiec 58	chorwacka	tł. Maria Krukowska, Zygmunt Stoberski
14	François Mauriac	Kłębowisko żmij	1958	sierpień 58	francuska	tł. Zofia Jaremko-Pytowska
15	James Joyce	Dublińczycy	1958	wrzesień 58	irlandzka	tł. Kalina Wojciechowska
16	Roger Vailland	La Passatella	1958	wrzesień 58	francuska	tł. Zygmunt Burakowski
17	Tomasz Mann	Ostatnie nowele	1958	listopad 58	niemiecka	tł. Walentyna Kwaśniakowa, Andrzej Dołęgowski
18	Rainer Maria Rilke	Malte	1958	listopad 58	austriacka	tł. Witold Hulewicz
19	Angus Wilson	Anglosaskie pozy	1958	listopad 58	angielska	tł. Adam Klimowicz
20	Anatol France	Bogowie łakną krwi	1959	styczeń 59	francuska	tł. Jan Sten
21	Vercors	Oczy i światło	1959	styczeń 59	francuska	tł. Wiera i Zbigniew Bieńkowscy
22	Aldous Huxley	W cudacznym korowodzie	1959	kwiecień 59	angielska	tł. Bronisław Zieliński
23	Alberto Moravia	Rzymianka	1959	maj 59	włoska	tł. Zofia Ernst
24	Aleksy Tołstoj	Kulawy książę	1959	czerwiec 59	rosyjska	tł. W. Lesnobrodzka-Założyna
25	Iwan Bunin	Wieś	1959	lipiec 59	rosyjska	tł. Zofia Petersowa
26	Roger Martin du Gard	Jan Barois	1959	lipiec 59	francuska	tł. Zofia Jaremko-Pytowska
27	Heinrich Böll	Człowiek z nożami	1959	listopad 59	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
28	Max Frisch	Homo faber	1959	listopad 59	szwajcarska	tł. Irena Krzywicka
29	Konstanty Paustowski	Lśniące obłoki	1959	listopad 59	rosyjska	tł. Stefan Klonowski; wiersze tł. Stanisław Średnicki
30	Henry James	Ambasadorowie. T. 1	1960	marzec 60	amerykańska/angielska	tł. Maria Skibniewska
31	Henry James	Ambasadorowie. T. 2	1960	marzec 60	amerykańska/angielska	tł. Maria Skibniewska
32	Aleksander Kuprin	Pojedynek	1960	marzec 60	rosyjska	tł. Halina Rogala
33	Tomasz Mann	Wybraniec	1960	kwiecień 60	niemiecka	tł. Anna M. Linke
34	Anatol France	Czerwona lilia	1960	maj 60	francuska	tł. Paweł Hertz
35	Wolfgang Borchert	Pod drzwiami	1960	lipiec 60	niemiecka	tł. Edwin Herbert, Egon Naganowski
36	Alberto Moravia	Matka i córka	1960	sierpień 60	włoska	tł. Zofia Ernst
37	Miroslav Krleža	Na krawędzi rozumu	1960	listopad 60	chorwacka	tł. Maria Krukowska
38	Max Frisch	Stiller	1960	grudzień 60	szwajcarska	tł. Jacek Frühling
39	William Saroyan	Chłopiec na lotnym trapezie	1961	grudzień 60	amerykańska	tł.: Wojciech Adamiecki i in
40	William Faulkner	Intruz	1961	luty 61	amerykańska	tł. Ewa Życieńska
41	Henry James	Daisy Miller. Wychowanek. Łgarz. Bestia w dżungli	1961	marzec 61	amerykańska/angielska	tł. Jadwiga Olędzka
42	Herman Broch	Niewinni	1961	kwiecień 61	austriacka	tł. Wanda Jedlicka
43	Erich Kästner	Fabian	1961	maj 61	niemiecka	tł. Maria Wisłowska
44	Mikołaj Leskow	Wdzięk administracyjny	1961	maj 61	rosyjska	tł. Irena Bajkowska, Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Jerzy Wyszomirski
45	Aldous Huxley	Uśmiech Giocondy	1961	czerwiec 61	angielska	tł. Jadwiga Olędzka
46	Konstanty Paustowski	Romantycy	1961	czerwiec 61	rosyjska	tł. Jerzy Jędrzejewicz
47	Rabindranath Tagore	Głodne kamienie	1961	czerwiec 61	indyjska	tł. Jerzy Bandrowski, Franciszek Mirandola
48	Alberto Moravia	Pogarda	1961	lipiec 61	włoska	tł. Zofia Ernst
49	John Steinbeck	Zagubiony autobus	1961	lipiec 61	amerykańska	tł. Andrzej Nowicki
50	Vercors	Droga okrężna	1961	grudzień 61	francuska	tł. Zofia Jaremko-Pytowska
51	Anatol France	Historia komiczna	1962	styczeń 62	francuska	tł. Paweł Hertz
52	André Gide	Jeżeli nie umiera ziarno...	1962	luty 62	francuska	tł. Julian Rogoziński
53	Katherine Mansfield	Upojenie	1962	marzec 62	angielska/nowozelandzka	tł. Wanda Peszkowa, Irena Tuwim, Julian Stawiński
54	Pio Baroja	Paradox królem	1962	czerwiec 62	hiszpańska	tł. Kalina Wojciechowska
55	Virginia Woolf	Do latarni morskiej	1962	czerwiec 62	angielska	tł. Krzysztof Klinger
56	André Malraux	Droga królewska	1962	lipiec 62	francuska	tł. Gabriel Karski
57	Lion Feuchtwanger	Bracia Lautensack	1962	sierpień 62	niemiecka	tł. Jacek Frühling
58	Truman Capote	Śniadanie u Tiffany'ego. Harfa traw	1962	wrzesień 62	amerykańska	tł. Bronisław Zieliński
59	Michał Priszwin	Łańcuch Kościeja. Ks. 1	1962	wrzesień 62	rosyjska	tł. Władysław Broniewski
60	John Steinbeck	Pastwiska niebieskie	1962	wrzesień 62	amerykańska	tł. Andrzej Nowicki
61	Michał Priszwin	Łańcuch Kościeja. Ks. 2	1962	październik 62	rosyjska	tł. Władysław Broniewski
62	Georges Duhamel	Krzyk z głębokości	1962	listopad 62	francuska	tł. Irena Wieczorkiewicz
63	F. Scott Fitzgerald	Wielki Gatsby	1962	listopad 62	amerykańska	tł. Ariadna Demkowska
64	Ivo Andrić	Panna	1962	grudzień 62	chorwacka	tł. Halina Kalita
65	Katherine Mansfield	Dziennik	1963	marzec 63	angielska/nowozelandzka	tł. Teresa Tatarkiewiczowa
66	Italo Calvino	Rycerz nieistniejący	1963	maj 63	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
67	Camilo José Cela	Rodzina Pascuala Duarte	1963	czerwiec 63	hiszpańska	tł. Zofia Szleyen
68	Robert Musil	Trzy kobiety	1963	czerwiec 63	austriacka	tł. Teresa Jętkiewicz, Maria Kurecka, Walentyna Kwaśniakowa
69	Simone de Beauvoir	Cudza krew	1963	sierpień 63	francuska	tł. Kazimierz Kossobudzki
70	Alejo Carpentier	Podróż do źródeł czasu	1963	sierpień 63	kubańska	tł. Kalina Wojciechowska
71	F. Scott Fitzgerald	Odwiedziny w Babilonie	1963	sierpień 63	amerykańska	tł. Adam Kaska
72	Angus Wilson	Dojrzałe lata pani Eliot	1963	sierpień 63	angielska	tł. Adam Klimowicz
73	Nathanael West	Dzień szarańczy, Miss Lonelyhearts	1963	październik 63	amerykańska	tł. Maria Skibniewska
74	Herman Broch	Śmierć Wergilego	1963	listopad 63	austriacka	tł. Maria Kurecka, Witold Wirpsza
75	Italo Calvino	Baron drzewołaz	1964	marzec 64	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
76	Max Frisch	Homo faber	1964	marzec 64	szwajcarska	tł. Irena Krzywicka
77	Aldous Huxley	Dwie albo trzy gracje	1964	marzec 64	angielska	tł. Tadeusz Polanowski
78	Izaak Babel	Utwory wybrane	1964	kwiecień 64	rosyjska	tł. Mieczysław Binom i in
79	Carson McCullers	Serce to samotny myśliwy	1964	kwiecień 64	amerykańska	tł. Jadwiga Olędzka
80	Leonid Sobolew	Remont kapitalny	1964	kwiecień 64	rosyjska	tł.: Wacława Komarnicka, Halina Zakrzewska
81	Romain Gary	Obietnica poranka	1964	wrzesień 64	francuska	tł. Jerzy Pański
82	William Faulkner	Zaścianek	1964	październik 64	amerykańska	tł. Kalina Wojciechowska
83	Aleksy Tołstoj	Błękitne miasta	1964	październik 64	rosyjska	tł. Józef Brodzki, Jerzy Brzęczkowski, Tadeusz Żeromski
84	Erskine Caldwell	Jenny	1964	listopad 64	amerykańska	tł. Krystyna Tarnowska
85	Blaise Cendrars	Rażony gromem	1964	grudzień 64	francuska	tł. Julian Rogoziński
86	Alberto Moravia	Konformista	1964	grudzień 64	włoska	tł. Zofia Ernstowa
87	Arnold Zweig	Marzenia są drogie	1964	grudzień 64	niemiecka	tł. Zofia Jaremko-Pytowska i Janina Szymańska
88	Iwan Bunin	Życie Arsieniewa. Młodość	1965	styczeń 65	rosyjska	tł.: Irena Bajkowska, Maria Mongirdowa
89	Andriej Płatonow	Utwory wybrane	1965	styczeń 65	rosyjska	tł. Irena Bajkowska, Seweryn Pollak, René Śliwowski
90	Italo Calvino	Wicehrabia przepołowiony	1965	kwiecień 65	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
91	Tomasz Mann	Wybraniec	1965	maj 65	niemiecka	tł. Anna M. Linke
92	Anna Seghers	Tranzyt	1965	maj 65	niemiecka	tł. Wanda Jedlicka
93	Ramiro Pinilla	Ślepe mrówki	1965	lipiec 65	hiszpańska	tł. Kalina Wojciechowska
94	Max Frisch	Powiedzmy, Gantenbein...	1965	październik 65	szwajcarska	tł. Jacek Frühling
95	Manuel Rojas	Syn złodzieja	1965	listopad 65	chilijska	tł. Zofia Chądzyńska
96	Mario Soldati	Listy z Capri	1965	listopad 65	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
97	Blaise Cendrars	Odcięta ręka	1965	styczeń 66	francuska	tł. Julian Rogoziński
98	J. D. Salinger	Franny i Zooey	1966	grudzień 65	amerykańska	tł. Maria Skibniewska
99	Ivo Andrić	Wakacje na południu	1966	styczeń 66	chorwacka	tł. Alija Dukanović
100	Armand Lanoux	Kiedy morze się cofa	1966	styczeń 66	francuska	tł. Tadeusz Evert
101	Carson McCullers	Zegar bez wskazówek	1966	styczeń 66	amerykańska	tł. Jadwiga Olędzka
102	Alberto Moravia	Automat	1966	styczeń 66	włoska	tł. Zofia Ernstowa
103	William Faulkner	Miasto	1966	luty 66	amerykańska	tł. Maria Skibniewska
104	J. D. Salinger	Wyżej podnieście strop, cieśle. Seymour Introdukcja	1966	luty 66	amerykańska	tł. Maria Skibniewska
105	Wiktor Niekrasow	W okopach Stalingradu	1966	marzec 66	rosyjska	tł. Jerzy Jędrzejewicz
106	Giovanni Arpino	Cień wzgórz	1966	maj 66	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
107	Jules Supervielle	Orfeusz	1966	maj 66	francuska	tł. Mikołaj Bieszczadowski i in
108	John Updike	Centaur	1966	czerwiec 66	amerykańska	tł. Ariadna Demkowska
109	Alejo Carpentier	Eksplozja w katedrze	1966	lipiec 66	kubańska	tł. Kalina Wojciechowska
110	John Steinbeck	Pastwiska niebieskie	1966	lipiec 66	amerykańska	tł. Andrzej Nowicki
111	Roger Vailland	Dziwna zabawa	1966	lipiec 66	francuska	tł. Stanisław Brucz
112	Konstanty Paustowski	Romantycy	1966	wrzesień 66	rosyjska	tł. Jerzy Jędrzejewicz
113	Erich Maria Remarque	Łuk Triumfalny	1966	wrzesień 66	niemiecka	tł. Wanda Melcer
114	Jurij Tynianow	Woskowa persona	1966	wrzesień 66	rosyjska	tł. Ziemowit Fedecki, Adam Galis, Tadeusz Mongird
115	Richard Wright	Długi sen	1966	wrzesień 66	amerykańska	tł. Zofia Klinger i Krzysztof Klinger
116	William Faulkner	Koniokrady	1966	październik 66	amerykańska	tł. Anna Przedpełska-Trzeciakowska
117	Ilia Erenburg	Trzynaście fajek	1966	listopad 66	rosyjska	tł. Jerzy Pański
118	Romain Gary	Obietnica poranka	1966	listopad 66	francuska	tł. Jerzy Pański
119	William Faulkner	Intruz	1966	grudzień 66	amerykańska	tł. Ewa Życieńska
120	Ilia Erenburg	Rwacz	1967	styczeń 67	rosyjska	tł. Julian Maliniak
121	William Golding	Władca much	1967	styczeń 67	angielska	tł. Wacław Niepokólczycki
122	Franz Kafka	Ameryka	1967	styczeń 67	niemiecka/czeska	tł. Juliusz Kydryński
123	Carson McCullers	W zwierciadle złotego oka	1967	marzec 67	amerykańska	tł. Maria Skroczyńska
124	F. Scott Fitzgerald	Czuła jest noc	1967	kwiecień 67	amerykańska	tł. Maria Skroczyńska, Zofia Zinserling
125	Max Frisch	Stiller	1967	kwiecień 67	szwajcarska	tł. Jacek Frühling
126	Aleksy Tołstoj	Droga przez mękę. T. 1, [Siostry]	1967	kwiecień 67	rosyjska	tł. Władysław Broniewski
127	Aleksy Tołstoj	Droga przez mękę. T. 2, [Rok osiemnasty]	1967	kwiecień 67	rosyjska	tł. Władysław Broniewski
128	Aleksy Tołstoj	Droga przez mękę. T. 3, [Pochmurny ranek]	1967	maj 67	rosyjska	tł. Władysław Broniewski, Wacław Rogowicz
129	Aleksy Tołstoj	Piotr Pierwszy. T. 1, Ks. 1	1967	maj 67	rosyjska	tł. Andrzej Stawar
130	Johannes Bobrowski	Młyn Lewina	1967	czerwiec 67	niemiecka	tł. Maria Kurecka, Witold Wirpsza
131	Blaise Cendrars	Od portu do portu	1967	czerwiec 67	francuska	tł. Julian Rogoziński
132	Aleksy Tołstoj	Piotr Pierwszy. T. 2, Ks. 2-3	1967	czerwiec 67	rosyjska	tł. Andrzej Stawar
133	Angus Wilson	Późne wstawanie	1967	czerwiec 67	angielska	tł. Cecylia Wojewoda
134	Gertruda Stein	Autobiografia Alicji B. Toklas	1967	lipiec 67	amerykańska	tł. Mira Michałowska
135	Alain Robbe-Grillet	Dom schadzek	1967	sierpień 67	francuska	tł. Wiera Bieńkowska
136	Erskine Caldwell	Poletko Pana Boga	1967	październik 67	amerykańska	tł. Bronisław Zieliński
137	Maurice Cury	Krzesło w szczerym polu	1967	październik 67	francuska	tł. Jerzy Pański
138	William Faulkner	Rezydencja	1967	październik 67	amerykańska	tł. Kalina Wojciechowska
139	Bernard Malamud	Nowe życie	1967	październik 67	amerykańska	tł. Tadeusz Polanowski
140	Reneé-Victor Pilhes	Rabarbar	1967	październik 67	francuska	tł. Czesława i Mirosław Żuławscy
141	W. Somerset Maugham	Teatr	1967	listopad 67	angielska	tł. Krystyna Szerer
142	Pandelis Prevelakis	Słońce śmierci	1967	grudzień 67	grecka	tł. Janusz Strasburger
143	Erich Maria Remarque	Trzej towarzysze	1968	grudzień 67	niemiecka	tł. Zbigniew Grabowski
144	Ernest Hemingway	Mieć i nie mieć	1968	luty 68	amerykańska	tł. Krystyna Tarnowska
145	A. A. Milne	Dwoje ludzi	1968	luty 68	angielska	tł. Mira Michałowska
146	Miroslav Krleža	Bankiet w Blitwie. Ks. 1-2	1968	marzec 68	chorwacka	tł. Maria Krukowska
147	Miroslav Krleža	Bankiet w Blitwie. Ks. 3	1968	marzec 68	chorwacka	tł. Maria Krukowska
148	Marcello Venturi	Biała flaga nad Kefalinią	1968	kwiecień 68	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
149	Truman Capote	Z zimną krwią	1968	czerwiec 68	amerykańska	tł. Bronisław Zieliński; wiersze tł. Ewa Życieńska
150	Max Frisch	Powiedzmy, Gantenbein...	1968	wrzesień 68	szwajcarska	tł. Jacek Frühling
151	Richard Hughes	Orkan na Jamajce	1968	wrzesień 68	angielska	tł. Ariadna Demkowska
152	Andriej Płatonow	Osada Pocztyliońska	1968	wrzesień 68	rosyjska	tł. Seweryn Pollak, René Śliwowski
153	Heinrich Böll	Zwierzenia klowna	1968	październik 68	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
154	László Németh	Grzech	1968	październik 68	węgierska	tł. Camilla Mondral
155	Johannes Bobrowski	Uczta myszy	1968	listopad 68	niemiecka	tł. Zofia Jaremko-Pytowska
156	William Faulkner	Kiedy umieram	1968	listopad 68	amerykańska	tł. Ewa Życieńska
157	Carlos Fuentes	Śmierć Artemia Cruz	1968	listopad 68	meksykańska	tł. Kalina Wojciechowska
158	Tomasz Mann	Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla	1968	listopad 68	niemiecka	tł. Andrzej Rybicki
159	Mary McCarthy	Wspomnienia z lat katolickiej młodości	1968	listopad 68	amerykańska	tł. Cecylia Wojewoda
160	Peter Härtling	Niembsch albo Bezruch	1968	grudzień 68	niemiecka	tł. Sławomir Błaut
161	Alberto Moravia	Uwaga	1968	grudzień 68	włoska	tł. Władysław Minkiewicz
162	Julio Cortazar	Dla wszystkich ten sam ogień	1969	marzec 69	argentyńska	tł. Zofia Chądzyńska
163	Michał Bułhakow	Mistrz i Małgorzata	1969	kwiecień 69	rosyjska	tł. Irena Lewandowska, Witold Dąbrowski
164	Saul Bellow	Korzystaj z dnia	1969	maj 69	amerykańska	tł. Andrzej Nowicki
165	Johannes Bobrowski	Litewskie klawikordy	1969	maj 69	niemiecka	tł. Anna M. Linke
166	Heinrich Böll	Koniec podróży służbowej	1969	maj 69	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
167	René Masson	Nieznany żołnierz	1969	maj 69	francuska	tł. Tadeusz Evert
168	Alberto Moravia	Rzecz jest tylko rzeczą	1969	maj 69	włoska	tł. Zofia Ernstowa
169	Andriej Płatonow	Dżan	1969	październik 69	rosyjska	tł. Irena Piotrowka, Sewryn Pollak, René Śliwowski
170	Roger Vailland	Niecne sprawki	1970	styczeń 70	francuska	tł. Czesława i Mirosław Żuławscy
171	Marie-Claire Blais	Pierwsza zima w życiu Emanuela	1970	luty 70	kanadyjska	tł. Julian Rogoziński
172	Herman Broch	Kusiciel	1970	luty 70	austriacka	tł. Edyta Sicińska; wiersze tł. Anna M. Linke
173	Lars Gyllensten	Pamiętnik Kaina	1970	luty 70	szwedzka	tł. Zygmunt Łanowski
174	J. B. Priestley	W starym kraju	1970	luty 70	angielska	tł. Wiesława Schaitterowa
175	Marie Luise Kaschnitz	Pewnego dnia pewien mężczyzna	1970	maj 70	niemiecka	tł. Julia Juryś, Danuta Sochacka-Csató
176	William Carlos Williams	Farmerskie córki	1970	maj 70	amerykańska	tł. Krystyna Tarnowska
177	Michał Bułhakow	Mistrz i Małgorzata	1970	sierpień 70	rosyjska	tł. Irena Lewandowska, Witold Dąbrowski
178	Mihailo Lalić	Góra łez	1970	listopad 70	serbska	tł. Maria Krukowska
179	Tomasz Mann	Królewska Wysokość	1970	listopad 70	niemiecka	tł. Witold Hulewicz
180	Willa Cather	Poranek Wagnerowski	1971	styczeń 71	amerykańska	tł. Zofia Siwicka
181	D. H. Lawrence	Kobieta i paw	1971	luty 71	angielska	tł. Janina Sujkowska
182	Katherine Anne Porter	Wino o południu	1971	luty 71	amerykańska	tł. Maria Skroczyńska
183	Gabriel García Márquez	W tym mieście nie ma złodziei	1971	marzec 71	kolumbijska	tł. Zofia Chądzyńska
184	Robert Merle	Zwierzę obdarzone rozumem	1971	marzec 71	francuska	tł. Jerzy Pański
185	Blaise Cendrars	Gwiezdna Wieża Eiffla	1971	kwiecień 71	francuska	tł. Julian Rogoziński
186	Mario Soldati	Opowiadania wachmistrza	1971	maj 71	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
187	Izaak Babel	Utwory odnalezione	1971	sierpień 71	rosyjska	tł. Jerzy Pomianowski
188	Bernard Clavel	Owoce zimy	1971	sierpień 71	francuska	tł. Anna Tatarkiewicz
189	Miloš Crnjanski	Zapiski o Czarnojeviciu	1971	sierpień 71	serbska	tł. Danuta Cirlić-Straszyńska
190	Alberto Moravia	Obojętni	1971	sierpień 71	włoska	tł. Zofia Ernstowa
191	Hervé Bazin	Małżeństwo	1971	październik 71	francuska	tł. Joanna Arnold-Ejsmond i Maria Wodzyńska
192	Saul Bellow	Herzog	1971	październik 71	amerykańska	tł. Krystyna Tarnowska
193	Siegfried Lenz	Lekcja niemieckiego	1971	październik 71	niemiecka	tł. Andrzej Ściegienny
194	William Faulkner	Wściekłość i wrzask	1971	listopad 71	amerykańska	tł. Anna Przedpełska-Trzeciakowska
195	Katherine Anne Porter	Biały koń, biały jeździec	1971	listopad 71	amerykańska	tł. Krystyna Tarnowska
196	Michał Zoszczenko	Niebieska księga	1972	styczeń 72	rosyjska	tł. Jerzy Pański
197	Dalmiro A. Saenz	Siedemdziesiąt razy siedem	1972	luty 72	argentyńska	tł. Zofia Chądzyńska
198	Pierre Schoendoerffer	Pożegnanie króla	1972	luty 72	francuska	tł. Izabella i Julian Rogozińscy
199	Ivy Compton-Burnett	Teraźniejszość i przeszłość	1972	kwiecień 72	angielska	tł. Bronisława Bałutowa
200	Hans Erich Nossack	Sprawa D'Artheza	1972	kwiecień 72	niemiecka	tł. Terasa Jętkiewicz
201	Vercors	Tratwa meduzy	1972	kwiecień 72	francuska	tł. Joanna Guze
202	Jorge Luis Borges	Alef	1972	czerwiec 72	argentyńska	tł. Zofia Chądzyńska, Andrzej Sobol-Jurczykowski
203	Eudora Welty	Złote jabłka	1972	wrzesień 72	amerykańska	tł. Mira Michałowska
204	Peter Härtling	Zjazd rodzinny albo koniec historii	1973	styczeń 73	niemiecka	tł. Irena Naganowska
205	Borys Pasternak	Drogi napowietrzne i inne utwory	1973	styczeń 73	rosyjska	tł. Seweryn Pollak
206	William Styron	Wyznania Nata Turnera	1973	luty 73	amerykańska	tł. Bronisław Zieliński
207	Carlos Fuentes	Pieśń ślepców	1973	marzec 73	meksykańska	tł. Kalina Wojciechowska
208	Hervé Bazin	Szczęśliwi z Wyspy Rozpaczy	1973	czerwiec 73	francuska	tł. Krystyna Byczewska
209	Adolf Muschg	Odczarowanie	1973	czerwiec 73	szwajcarska	tł. Sławomir Błaut
210	Mario Soldati	Aktor	1973	czerwiec 73	włoska	tł. Barbara Sieroszewska
211	Erskine Caldwell	Dom na wzgórzu	1973	lipiec 73	amerykańska	tł. Kazimierz Piotrowski
212	Wolfgang Georg Fischer	Mieszkania	1973	sierpień 73	austriacka	tł. Teresa Jętkiewicz
213	Sven Delblanc	Rzeka pamięci	1973	wrzesień 73	szwedzka	tł. Zygmunt Łanowski
214	Blaise Cendrars	Historie prawdziwe	1973	październik 73	francuska	tł. Julian Rogoziński
215	Aleksy Tołstoj	Piotr Pierwszy. T. 1, Ks. 1	1974	styczeń 74	rosyjska	tł. Andrzej Stawar
216	Aleksy Tołstoj	Piotr Pierwszy. T. 2, Ks. 2-3	1974	styczeń 74	rosyjska	tł. Andrzej Stawar
217	Julio Cortazar	62. model do składania	1974	marzec 74	argentyńska	tł. Zofia Chądzyńska
218	Elizabeth Bowen	Na północ	1974	kwiecień 74	irlandzka	tł. Aldona Szpakowska
219	John Cheever	Bullet Park	1974	sierpień 74	amerykańska	tł. Wiesława Schaitterowa
220	Tomasz Mann	Wybraniec	1974	sierpień 74	niemiecka	tł. Anna M. Linke
221	Heinrich Böll	Zwierzenia klowna	1974	wrzesień 74	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
222	Moris Simaszko	Jemszan	1974	wrzesień 74	rosyjska/kazachska	tł. Jerzy Litwiniuk, Robert Stiller
223	Izaak Babel	Utwory wybrane	1974	październik 74	rosyjska	tł. Mieczysław Binom i in
224	Andrzej Bieły	Petersburg	1974	październik 74	rosyjska	tł. Seweryn Pollak
225	Alejo Carpentier	Wojna czasu	1974	październik 74	kubańska	tł. Kalina Wojciechowska
226	Gabriel García Márquez	Niewiarygodna i smutna historia niewinnej Erendiry i jej niegodziwej babki	1974	październik 74	kolumbijska	tł. Carlos Marrodán Casas
227	Sybille Bedford	Dziedzictwo	1974	listopad 74	angielska	tł. Mira Michałowska
228	John Steinbeck	Myszy i ludzie	1974	listopad 74	amerykańska	tł. Jan Meysztowicz
229	Ingeborg Bachmann	Malina	1975	styczeń 75	austriacka	tł. Sławomir Błaut
230	Alain Robbe-Grillet	Żaluzja	1975	luty 75	francuska	tł. Maria Zenowicz
231	Hervé Bazin	Żmija w garści	1975	marzec 75	francuska	tł. Krystyna Byczewska
232	Francisco Ayala	Uzurpatorzy	1975	kwiecień 75	hiszpańska	tł. Zofia Wasitowa
233	Sylvia Plath	Szklany klosz	1975	kwiecień 75	amerykańska	tł. Mira Michałowska
234	Mario Vargas Llosa	Zielony Dom	1975	kwiecień 75	peruwiańska	tł. Carlos Marrodán Casas
235	Ingeborg Bachmann	Symultanka	1975	maj 75	austriacka	tł. Anna M. Linke
236	F. Scott Fitzgerald	Ostatni z wielkich	1975	maj 75	amerykańska	tł. Ariadna Demkowska
237	Lew Tołstoj, Antoni Czechow, Iwan Bunin	Trzy opowieści	1975	czerwiec 75	rosyjska	tł. Jarosław Iwaszkiewicz
238	Anna Seghers	Tranzyt	1975	czerwiec 75	niemiecka	tł. Wanda Jedlicka
239	Carson McCullers	Serce to samotny myśliwy	1975	lipiec 75	amerykańska	tł. Jadwiga Olędzka
240	Peter Handke	Krótki list na długie pożegnanie. Pełnia nieszczęścia	1975	sierpień 75	austriacka	tł. Sławomir Błaut
241	Peter Seeberg	Pasterze	1975	sierpień 75	duńska	tł. Maria Krysztofiak
242	Leonid Andrejew	Śmierć Gulliwera	1975	wrzesień 75	rosyjska	tł. Jerzy Pański
243	Laurie Lee	Jabłecznik i Rosie	1975	wrzesień 75	angielska	tł. Krystyna Tarnowska
244	Iris Murdoch	W sieci	1975	październik 75	irlandzka/angielska	tł. Marianna Abrahamowicz, Maria Leśniewska
245	William Faulkner	Światłość w sierpniu	1975	grudzień 75	amerykańska	tł. Maciej Słomczyński
246	Ladisłav Fuks	Śledztwo prowadzi radca Heumann	1976	luty 76	czeska	tł. Emilia Witwicka
247	Julio Cortazar	Wielkie wygrane	1976	marzec 76	argentyńska	tł. Zofia Chądzyńska
248	Wolfgang Georg Fischer	Pokoje umeblowane	1976	marzec 76	austriacka	tł. Teresa Jętkiewicz
249	Vladislav Vančura	Gardłowa sprawa albo przysłowia	1976	marzec 76	czeska	tł. Józef Waczków
250	Ivy Compton-Burnett	Więcej pań niż panów	1976	czerwiec 76	angielska	tł. Bronisława Bałutowa
251	Ana Maria Matute	Wieża strażnicza	1976	czerwiec 76	hiszpańska	tł. Kalina Wojciechowska
252	Henry Miller	Kolos z Maroussi	1976	lipiec 76	amerykańska	tł. Cecylia Wojewoda
253	Hervé Bazin	Świat się kończy...	1976	sierpień 76	francuska	tł. Krystyna Byczewska
254	Heinrich Böll	Utracona cześć Katarzyny Blum	1976	sierpień 76	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
255	Max Frisch	Stiller	1976	sierpień 76	szwajcarska	tł. Jacek Frühling
256	Otto F. Walter	Pierwsze niepokoje	1976	październik 76	szwajcarska	tł. Irena Naganowska
257	Andrzej Bieły	Kocio Letajew	1976	styczeń 77	rosyjska	tł. Marii Leśniewskiej
258	Julio Cortazar	Ośmiościan	1977	grudzień 76	argentyńska	tł. Zofia Chądzyńska
259	Nathanael West	Dzień szarańczy, Miss Lonelyhearts	1977	luty 77	amerykańska	tł. Maria Skibniewska
260	Hervé Bazin	Wołanie puszczyka	1977	kwiecień 77	francuska	tł. Krystyna Byczewska
261	Lars Gustafsson	Wełna	1977	kwiecień 77	szwedzka	tł. Zygmunt Łanowski
262	Grant Matewosjan	Pomarańczowy tabun	1977	czerwiec 77	ormiańska	tł. Witold Dąbrowski
263	Józef Roth	Marsz Radetzky'ego	1977	czerwiec 77	austriacka	tł. Wanda Kragen
264	Henry James	Drzewo wiadomości	1977	lipiec 77	amerykańska/angielska	tł. Maria Skroczyńska
265	Leonardo Sciascia	Todo modo	1977	lipiec 77	włoska	tł. Zofia Ernstowa
266	Gabriel García Márquez	Szarańcza	1977	sierpień 77	kolumbijska	tł. Carlos Marrodán Casas
267	Heinrich Böll	Śmierć Lohengrina	1977	wrzesień 77	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
268	Sherwood Anderson	Miasteczko Winesburg	1977	październik 77	amerykańska	tł. Jerzy Krzysztoń
269	Iris Murdoch	Czarny Książę	1977	b.d.	irlandzka/angielska	tł. Krystyna Tarnowska
270	Miodrag Bulatović	Największa tajemnica świata i inne opowiadania	1977	grudzień 77	serbska	tł. Danuta Cirlić-Straszyńska i in
271	Juan Carlos Onetti	Historia kawalera z różą i ciężarnej dziewicy z Liliputu	1977	grudzień 77	urugwajska	tł. Rajmund Kalicki, Edward Stachura
272	Tibor Déry	Jednouchy	1978	styczeń 78	węgierska	tł.: Tadeusz Olszański
273	Marie Luise Kaschnitz	Miejsca	1978	styczeń 78	niemiecka	tł. Edyta Sicińska
274	Franz Kafka	Ameryka	1978	kwiecień 78	niemiecka/czeska	tł. Juliusz Kydryński
275	Héctor Bianciotti	Ceremoniał	1978	sierpień 78	francuska	tł. Zofia Wasitowa
276	Jose Cabanis	Ten wspaniały Saint-Simon	1978	sierpień 78	francuska	tł. Andrzej Kijowski
277	Ilia Erenburg	Niezwykłe przygody Julia Jurenity i jego uczniów	1978	sierpień 78	rosyjska	tł. Tadeusz Jakubowicz
278	Susan Hill	Ptak nocy	1978	sierpień 78	angielska	tł. Monika Beyer
279	Robert Musil	Trzy kobiety	1978	wrzesień 78	austriacka	tł. Teresa Jętkiewicz, Walentyna Kwaśniakowa, Edyta Sicińska
280	Jurij Trifonow	Drugie życie	1978	wrzesień 78	rosyjska	tł. Rozalia Lasotowa
281	Saul Bellow	Korzystaj z dnia	1978	październik 78	amerykańska	tł. Andrzej Nowicki
282	Ambrose Bierce	Jeździec na niebie	1978	październik 78	amerykańska	tł. Jerzy Krzysztoń
283	Max Frisch	Montauk	1978	październik 78	szwajcarska	tł. Stanisław Kołodziejczyk
284	Iris Murdoch	Przypadkowy człowiek	1978	październik 78	irlandzka/angielska	tł. Zdzisław Bohdanowicz
285	André Gide	Fałszerze	1978	grudzień 78	francuska	tł. Helena i Jarosław Iwaszkiewiczowie, Julian Rogoziński
286	Adolf Muschg	Motyw Albissera	1979	styczeń 79	szwajcarska	tł. Sławomir Błaut
287	E. M. Forster	Droga do Indii	1979	luty 79	angielska	tł. Krystyna Tarnowska, Andrzej Konarek
288	Heinrich Böll	Utracona cześć Katarzyny Blum	1979	marzec 79	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
289	Iwan Bunin	Wieś	1979	kwiecień 79	rosyjska	tł. Zofia Petersowa
290	Ingeborg Bachmann	Symultanka	1979	maj 79	austriacka	tł. Anna M. Linke
291	Henry James	Autografy Jeffreya Asperna	1979	maj 79	amerykańska/angielska	tł. Maria Skroczyńska
292	Susan Hill	Wiosną owego roku	1979	sierpień 79	angielska	tł. Ryszarda Grzybowska
293	Rainer Maria Rilke	Malte	1979	sierpień 79	austriacka	tł. Witold Hulewicz
294	Fritz Rudolf Fries	Statek powietrzny	1979	wrzesień 79	niemiecka	tł. Teresa Jętkiewicz
295	Miodrag Bulatović	Czerwony kogut leci wprost do nieba	1979	październik 79	serbska	tł. Maria Krukowska
296	Ivo Andrić	Dom na odludziu	1979	grudzień 79	chorwacka	tł. Halina Kalita
297	Max Frisch	Powiedzmy, Gantenbein...	1980	marzec 80	szwajcarska	tł. Jacek Frühling
298	Aleksander Kuprin	Pojedynek	1980	marzec 80	rosyjska	tł. Halina Rogala
299	Alejo Carpentier	Szaleństwo i metoda	1980	maj 80	kubańska	tł. Kalina Wojciechowska
300	John Barth	Bakunowy faktor. T. 1	1980	lipiec 80	amerykańska	tł. Sławomir Magala
301	John Barth	Bakunowy faktor. T. 2	1980	lipiec 80	amerykańska	tł. Sławomir Magala
302	Peter Handke	Godzina prawdziwych odczuć. Leworęczna kobieta	1980	lipiec 80	austriacka	tł. Sławomir Błaut
303	John Steinbeck	Tortilla Flat	1980	wrzesień 80	amerykańska	tł. Jan Zakrzewski
304	Gabriel García Márquez	Jesień patriarchy	1980	listopad 80	kolumbijska	tł. Carlos Marrodán Casas
305	Ingeborg Bachmann	Malina	1980	luty 81	austriacka	tł. Sławomir Błaut
306	Iris Murdoch	Machina miłości czystej i wszetecznej	1980	luty 81	irlandzka/angielska	tł. Wiesława Schaitterowa
307	J. D. Salinger	Wyżej podnieście strop, cieśle. Seymour Introdukcja	1981	styczeń 81	amerykańska	tł. Maria Skibniewska
308	Elias Canetti	Ocalony język	1981	luty 81	austriacka	tł. Maria Przybyłowska
309	J. D. Salinger	Franny i Zooey	1981	luty 81	amerykańska	tł. Maria Skibniewska
310	Aldous Huxley	Jak suche liście	1981	kwiecień 81	angielska	tł. Ewa Życieńska
311	Lars Gustafsson	Święto rodzinne	1981	wrzesień 81	szwedzka	tł. Zygmunt Łanowski
312	Alejo Carpentier	Harfa i cień	1982	b.d.	kubańska	tł. Kalina Wojciechowska i Janina Carlson
313	Lars Gustafsson	Śmierć pszczelarza	1982	b.d.	szwedzka	tł. Zygmunt Łanowski
314	Claude Simon	Droga przez Flandrię	1982	maj 82	francuska	tł. Wiera Bieńkowska
315	Ilia Erenburg	Rwacz	1982	czerwiec 82	rosyjska	tł. Julian Maliniak
316	Anton Hansen-Tammsaare	Nowy Piekielnik z Czartoryi	1983	1983	estońska	tł. Jerzy Litwiniuk
317	Franz Kafka	Zamek	1983	styczeń 83	niemiecka/czeska	tł. Kazimierz Truchanowski, Krzysztof Radziwiłł
318	Izaak Babel	Historia jednego konia	1983	1983	rosyjska	tł. Mieczysław Binom i in
319	Ivo Andrić	Omer-pasza Latas	1983	1983	chorwacka	tł. Alija Dukanović
320	Juan José Millás	Ostatnia wizja topielca	1983	grudzień 83	hiszpańska	tł. Zofia Wasitowa
321	Richard Weiner	Gra na serio	1984	grudzień 83	czeska	tł. Maryna Miklaszewska
322	Borys Pilniak	Maszyny i wilki	1984	listopad 84	rosyjska	tł. Janina Dziarnowska
323	Per Olof Sundman	Ekspedycja	1985	grudzień 84	szwedzka	tł. Zygmunt Łanowski
324	Michał Zoszczenko	Punkt widzenia	1985	styczeń 85	rosyjska	tł. Eugenia Siemaszkiewicz, Seweryn Pollak
325	Aleksy Riemizow	Siostry krzyżowe	1985	wrzesień 85	rosyjska	tł. Adam Pomorski
326	Anatol France	Bogowie łakną krwi	1985	1985	francuska	tł. Jan Sten
327	Katherine Mansfield	Dziennik	1985	październik 85	angielska/nowozelandzka	tł. Teresa Tatarkiewiczowa
328	Iwan Bunin	Niegdyś	1986	b.d.	rosyjska	tł. Irena Bajkowska, Maria Leśniewska, Seweryn Pollak
329	Heinrich Böll	Opiekuńcze oblężenie	1986	1986	niemiecka	tł. Małgorzata Łukasiewicz
330	Elias Canetti	Ocalony język	1986	luty 86	austriacka	tł. Maria Przybyłowska
331	Per Olof Sundman	Opowieść o Såmie	1987	b.d.	szwedzka	tł. Maria Olszańska
332	Elias Canetti	Pochodnia w uchu	1988	b.d.	austriacka	tł. Maria Przybyłowska
333	Fritz Rudolf Fries	Nowe światy Aleksandra	1988	1988	niemiecka	tł. Ryszard Wojnakowski
334	Izaak Babel	Historia jednego konia	1988	1988	rosyjska	tł. Mieczysław Binom i in
335	William Faulkner	Intruz	1990	grudzień 89	amerykańska	tł. Ewa Życieńska
336	Truman Capote	Z zimną krwią	1990	styczeń 90	amerykańska	tł. Bronisław Zieliński; wiersze tł. Ewa Życieńska
337	Romain Gary	Obietnica poranka	1991	b.d.	francuska	tł. Jerzy Pański
338	Max Frisch	Homo faber	1991	b.d.	szwajcarska	tł. Irena Krzywicka
339	Elias Canetti	Gra oczu	1991	b.d.	austriacka	tł. Maria Przybyłowska
340	Julian Barnes	Papuga Flauberta	1992	b.d.	angielska	tł. Adam Szymanowski
341	Heinrich Böll	Portret grupowy z damą	1993	b.d.	niemiecka	tł. Ryszard Wojnakowski
342	Truman Capote	Śniadanie u Tiffany'ego. Harfa traw	1993	b.d.	amerykańska	tł. Bronisław Zieliński
343	Ilia Erenburg	Życie i śmierć Mikołaja Kurbowa	1993	b.d.	rosyjska	tł. Bruno Jasieński
344	Ladislav Grosman	Sklep przy głównej ulicy	1993	b.d.	słowacka	tł. Cecylia Dmochowska
345	André Brink	Ambasador	1994	b.d.	południowoafrykańska	tł. Tomasz Wyżyński
346	Carlos Fuentes	Łeb hydry	1994	b.d.	meksykańska	tł. Zofia Wasitowa
347	Osip Mandelsztam	Zgiełk czasu	1994	b.d.	rosyjska	tł. Ryszard Przybylski
348	Martin Amis	Forsa	1995	b.d.	angielska	tł. Krzysztof Zabłocki
349	Jens Bjørneboe	Historia bestialstwa. Chwila wolności	1995	b.d.	norweska	tł. Anna Marciniakówna
350	Lawrence Durrell	Justyna. Kwartet aleksandryjski T. 1	1995	b.d.	angielska	tł. Maria Skibniewska
351	Jerzy Kosiński	Malowany ptak	1995	b.d.	amerykańska/polska	tł. Tomasz Mirkowicz
352	Jean d'Ormesson	My, z łaski Boga	1995	b.d.	francuska	tł. Eligia Bąkowska i Małgorzata Hołyńska
353	Fernando Pessoa	Księga niepokoju	1995	b.d.	portugalska	tł. Janina Z. Klawe
354	Graham Swift	Z tego świata	1995	b.d.	angielska	tł. Maria Olejniczak-Skarsgård
355	Lawrence Durrell	Balthazar. Kwartet aleksandryjski T. 2	1996	b.d.	angielska	tł. Maria Skibniewska
356	Lawrence Durrell	Clea. Kwartet aleksandryjski T. 3	1996	b.d.	angielska	tł. Maria Skibniewska
357	Lawrence Durrell	Mountolive. Kwartet aleksandryjski T. 4	1996	b.d.	angielska	tł. Maria Skibniewska
358	Antonio Tabucchi	...twierdzi Pereira	1996	b.d.	włoska/portugalska	tł. Joanna Ugniewska
359	Alejo Carpentier	Święto wiosny	1997	b.d.	kubańska	tł. Janina Carlson
360	Ernst Jünger	Na Marmurowych Skałach	1997	b.d.	niemiecka	tł. Wojciech Kunicki
361	Andreï Makine	Francuski testament	1997	b.d.	francuska	tł. Małgorzata Hołyńska
362	Andriej Płatonow	Szczęśliwa Moskwa	1997	b.d.	rosyjska	tł. Henryk Chłystowski
363	Antonio Tabucchi	Sny o snach	1997	b.d.	włoska/portugalska	tł. Joanna Ugniewska
364	Amin Maalouf	Skała Taniosa	1998	b.d.	francuska	tł. Dorota Ben-Ghorbal
365	Jean d'Ormesson	Dogana di Mare	1998	b.d.	francuska	tł. Joanna Polachowska
366	Saul Bellow	Planeta pana Sammlera	1999	b.d.	amerykańska	tł. Lech Czyżewski
367	Asar Eppel	Trawiasta ulica	1999	b.d.	rosyjska	tł. Jerzy Czech
368	Peter Handke	Pewnej ciemnej nocy...	1999	b.d.	austriacka	tł. Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska
369	Ernst Jünger	Awanturnicze serce	1999	b.d.	niemiecka	tł. Wojciech Kunicki
370	Helmut Krausser	Wielki Bagarozy	1999	b.d.	niemiecka	tł. Maria Aniśkowicz-Baumgartner
371	Andreï Makine	Zbrodnia Olgi Arbeliny	1999	b.d.	francuska	tł. Małgorzata Hołyńska
372	Antonio Tabucchi	Zaginiona głowa Damascena Monteira	1999	b.d.	włoska/portugalska	tł. Joanna Ugniewska
373	Adam Thorpe	Ulverton	1999	b.d.	angielska	tł. Robert Sudół
374	Martin Amis	Informacja	2000	b.d.	angielska	tł. Krzysztof Zabłocki
375	Alessandro Baricco	City	2000	b.d.	włoska	tł. Joanna Ugniewska
376	Angela Carter	Czarna Wenus	2000	b.d.	angielska	tł. Aleksandra Ambros
377	Amos Oz	Nie mów noc	2000	b.d.	izraelska	tł. Agnieszka Jawor
378	Philip Roth	Teatr Sabata	2000	b.d.	amerykańska	tł. Jacek Spólny
379	Warłam Szałamow	Wiszera	2000	b.d.	rosyjska	tł. Juliusz Baczyński
380	Alessandro Baricco	Ocean morze	2001	b.d.	włoska	tł. Halina Kralowa
381	Andreï Makine	Rzeka miłości	2001	b.d.	francuska	tł. Małgorzata Hołyńska
382	Philip Roth	Amerykańska sielanka	2001	b.d.	amerykańska	tł. Jolanta Kozak
383	Hans-Ulrich Treichel	Akord Tristana	2001	b.d.	niemiecka	tł. Agnieszka Kowaluk
384	Konstantin Waginow	Harpagoniada	2001	b.d.	rosyjska	tł. Adam Pomorski
385	Thomas Bernhard	Przegrany	2002	b.d.	austriacka	tł. Marek Kędzierski
386	Andreï Makine	Requiem dla Wschodu	2002	b.d.	francuska	tł. Małgorzata Hołyńska
387	Sándor Márai	Wyznania patrycjusza	2002	b.d.	węgierska	tł. Teresa Worowska
388	Pascal Quignard	Albucjusz	2002	b.d.	francuska	tł. Tadeusz Komendant
389	Antonio Tabucchi	Robi się coraz później	2002	b.d.	włoska/portugalska	tł. Joanna Ugniewska
390	Adolf Muschg	Szczęście Suttera	2003	b.d.	szwajcarska	tł. Sława Lisiecka
391	Philip Roth	Wyszłam za komunistę	2003	b.d.	amerykańska	tł. Jacek Spólny
392	Susan Sontag	W Ameryce	2003	b.d.	amerykańska	tł. Jarosław Anders
393	Philip Roth	Ludzka skaza	2004	b.d.	amerykańska	tł. Jolanta Kozak
394	Sándor Márai	Ziemia! Ziemia!	2005	b.d.	węgierska	tł. Teresa Worowska
395	Siegfried Lenz	Biuro rzeczy znalezionych	2006	b.d.	niemiecka	tł. Sława Lisiecka
396	Sándor Márai	Krew świętego Januarego	2006	b.d.	węgierska	tł. Feliks Netz
397	Sándor Márai	Krew świętego Januarego	2007	b.d.	węgierska	tł. Feliks Netz
398	Sándor Márai	Pierwsza miłość	2007 (2008)	b.d.	węgierska	tł. Feliks Netz
399	Amos Oz	Mój Michael	2007	b.d.	izraelska	tł. Agnieszka Jawor-Polak
400	Sándor Márai	Sindbad powraca do domu	2008	b.d.	węgierska	tł. Teresa Worowska
401	Thomas Bernhard	Zaburzenie	2009	b.d.	austriacka	tł. Sława Lisiecka
402	Sándor Márai	Pokój na Itace	2009	b.d.	węgierska	tł. Irena Makarewicz
403	Amos Oz	Nie mów noc	2009	b.d.	izraelska	tł. Agnieszka Jawor
404	Péter Esterházy	Niesztuka	2010	b.d.	węgierska	tł. Elżbieta Sobolewska
405	Sándor Márai	Pokrzepiciel	2010	b.d.	węgierska	tł. Irena Makarewicz
406	Philip Roth	Duch wychodzi	2010	b.d.	amerykańska	tł. Jolanta Kozak
407	Antonio Tabucchi	Czas szybko się starzeje	2010	b.d.	włoska/portugalska	tł. Joanna Ugniewska
408	Philip Roth	Upokorzenie	2011	b.d.	amerykańska	tł. Jolanta Kozak
409	Philip Roth	Wzburzenie	2011	b.d.	amerykańska	tł. Jolanta Kozak
410	Saul Bellow	Ofiara	2012	b.d.	amerykańska	tł. Lech Czyżewski
411	Norman Manea	Kryjówka	2012	b.d.	rumuńska	tł. Kazimierz Jurczak
412	Jon McGregor	Nawet psy	2012	b.d.	angielska	tł. Jolanta Kozak
413	Thomas Bernhard	Zaburzenie	2013	b.d.	austriacka	tł. Sława Lisiecka

 

***

Nike rozwija skrzydła

Szymańska była wydawcą serii Nike przez 18 lat (1958-1976). Po jej przyjściu do Czytelnika na efekty nie trzeba było długo czekać. W 1957 r. w serii wyszło 5 książek. W 1958 r. już 13. Rekordowe były lata 1966 (22 tytuły), 1967 (20 tytułów, w tym dwa kilkutomowe), 1968 (18 tytułów).

Oto jak osoby z Czytelnika wspominają prace wydawnicze nad serią:

„Z założenia seria Nike miała służyć popularyzacji literatury światowej, bardzo dużo skorzystała na tym np. literatura amerykańska, ukazywały się tu książki Faulknera, Steinbecka, Caldwella, Hemingwaya i wielu innych – mówi (w 1997 r.) Henryk Chłystowski, redaktor naczelny wydawnictwa Czytelnik. – Ze zrozumiałych względów, na zasadzie odreagowania, w czasach gdy różnymi sposobami narzucano nam literaturę radziecką, seria musiała być nastawiona przede wszystkim na Zachód. W doborze autorów obowiązywało jednak kryterium dbałości o poziom literacki, nie było koncentracji na jednym obszarze językowym, i tak, obok pisarzy anglojęzycznych, w serii wychodziły książki „sąsiadów”, prozaików niemieckich, czeskich, ale i radzieckich. Kiedy modna stała się literatura iberoamerykańska, u nas pojawiły się nazwiska największe: Julio Cortazar, Jorge Luis Borges, Alejo Carpentier, Carlos Fuentes, Mario Vargas Llosa i – oczywiście – Gabriel Garcia Márquez”.

 (Rzeczpospolita 1997 nr 247, dodatek „Rzeczpospolita i Książki”, s. 5).

Tak z kolei opisuje to Szymańska w jednym z wywiadów:

Marcin Piasecki: Nie uwierzę w to, że Czytelnik miał całkowitą swobodę w doborze autorów.
Irena Szymańska: To prawda. W Nike musiało być 10-15 proc. literatury krajów demokracji ludowej. Ale staraliśmy się, żeby te „obowiązkowe" tytuły też były na poziomie.
M.P.: Czyli Zachód miał w Nike miażdżącą przewagę.
I.S.: Tak, i to była pierwsza taka seria w PRL. Znalazł się w niej kanon dobrej współczesnej literatury. Jeżeli jakaś książka została wydana w serii, na ogół znaczyło to, że jest dobra. Na tym się opierali księgarze, na tym się opierały biblioteki. Nike to był znak jakości.
M.P.: Zgoda, lecz w Nike na przykład Babel sąsiadował z Borgesem. Czy nie bała się Pani przedstawiać czytelnikom skrajnie różnych propozycji?
I.S.: W Czytelniku mieliśmy dość eklektyczny gust. Czasem stawało się to zabawne. Pod koniec lat 50. byłam we Francji. Poszłam do Editions de Minuit, które wydawało tzw. Nową Falę. A tam strasznie się na mnie obrazili, że wydajemy „Obietnicę poranka” Gary’ego, taką – jak się wyrazili – szmirę. Za karę nie chcieli mi dać za złotówki praw do Robbe-Grilleta. Nie zrezygnowałam z „Obietnicy”, ale Grilleta też wydaliśmy. Bo myśmy chcieli być w Europie. Nike była jednym z narzędzi, podtrzymujących więź pomiędzy czytelniczą publicznością krajów zachodnich i nami. Także wielu Rosjan nauczyło się polskiego, żeby czytać książki wydawane przez nas. Posługiwałam się zresztą takim argumentem, gdy któryś z zachodnich wydawców nie chciał mi dać książki za złotówki.
M.P.: Jak Państwo wybierali książki do Nike?
I.S.: Dostawaliśmy Bibliographie Française i katalogi od wydawców. Staraliśmy się też o inne bibliografie – angielskie, amerykańskie. Chociaż gdy książka amerykańska została wydana we Francji, a Francuzi najbardziej lubią własne rzeczy, to już wtedy to dla mnie była pozytywna recenzja. Przeważnie sprawdzaliśmy też, czy upatrzona przez nas książka jest tłumaczona na inne europejskie języki. Bardzo dużo książek proponowali też tłumacze – na przykład Mira Michałowska „podała” nam Sylvię Plath.
M.P.: Największe sukcesy Nike?
I.S.: Tego było sporo – Mann, odkrycie dla Nike literatury południowoamerykańskiej. Także Babel – on był tak odmienny od całej literatury radzieckiej. Ale wtedy sukcesem nie była wysokość nakładu, która prawie zawsze wynosiła mniej więcej 20 tys. egzemplarzy. Sukcesem były zachwyty recenzentów.
M.P.: Czy jakieś znaczenie dla Nike miały układy na szczytach PRL-owskich władz?
I.S.: Miały, oczywiście. Wiele zależało od tego, kto był kierownikiem wydziału kultury KC. Najgorszy był bodaj Jerzy Łukasiewicz. Niesłychanie ostry był też Janusz Wilhelmi od momentu, kiedy został wiceministrem kultury i sztuki. Pewnego razu do niego zadzwoniłam i powiedziałam: – Panie Januszu, chcę panu przesłać do recenzji „Kwartet aleksandryjski" Durrella; ja pana proszę, jeśli panu się nie spodoba, niech pan nie pisze recenzji. Niech pan pisze tylko wtedy, gdy panu się spodoba. Napisał, poszło. Takie rzeczy też były wtedy możliwe.
M.P.: Jeszcze jedno: dlaczego od samego początku książki Nike wychodzą w takim małym formacie?
I.S.: To była sprawa mniejszych kosztów produkcji. Dzięki temu te książki były tanie. A przecież zawsze wychodziły w twardej oprawie.
M.P.: A właściwie skąd nazwa Nike?
I.S.: Nike była dla nas symbolem zwycięskiej sztuki.

(Czterdziestolatka, Gazeta Wyborcza 1997 nr 247 s. 13).

Dlaczego nazwa Nike? Powyżej Szymańska mówi o „symbolu zwycięskiej sztuki”. Lecz tu źródła są niejednoznaczne. Oto fragment wspomnień Aleksandry Ambros, późniejszej redaktorki serii:

Krzysztof Umiński: „Nike” była dzieckiem Października, wystartowała w 1957 roku, a wymyślił ją podobno Jan Stefczyk, czyli Władysław Kopaliński.
Aleksandra Ambros: Chyba tak, mnie wtedy jeszcze w Czytelniku nie było. Później pytałam Irenę Szymańską, która rozkręciła tę serię, skąd nazwa „Nike”. Nie pamiętała.

https://www.dwutygodnik.com/artykul/8455-opcja-na-kosinskiego.html (dostęp 2023).

***

Czy serię Nike wymyślił Kopaliński?

Tę wersję powielają liczne portale internetowe, chociaż bez podania wiarygodnego źródła.

Spróbujmy przez chwilę się na niej skupić. Władysław Kopaliński (właśc. Jan Stefczyk, 1907-2007), którego dziś znamy głównie jako autora ponadczasowych słowników (m.in. „Słownika mitów i tradycji kultury” i „Słownika symboli”), od 1949 r. był redaktorem naczelnym Czytelnika, a w latach (1952-1954) Prezesem Zarządu (https://czytelnik.pl/pl/i/O-nas/8, dostęp 2023). Nie wiemy, czy w późniejszych latach był związany z Czytelnikiem. Wiadomo tylko, że w 1968 r. napisał wstęp do powieści Hughesa „Orkan na Jamajce”. Więcej jego związków z serią Nike nie udało mi się ustalić.

Nie znamy więc okoliczności, w których mogła powstać koncepcja serii. Kopaliński nie pozostawił po sobie wielu osobistych wspomnień, oprócz felietonów, które przez lata publikował w „Życiu Warszawy”, a w których wypowiada się na swój temat w sposób dość powściągliwy. W 3 tomach felietonów, przedrukowanych z „Życia Warszawy”, o serii Nike nic nie znajdujemy.

Zakończmy cytatem (Życie Warszawy, 21.11.65.):

Na temat książek kieszonkowych typu nowoczesnego (poketbuków, liwrdeposzów) nie mówiło się u nas na serio już od lat. Przekreślał wszystkie dumania na ten temat chroniczny brak papieru na zwykłe edycje. Gdy jednak pętla papierowa zelżała nieco, okazało się, że i my chcielibyśmy się znaleźć w zasięgu tej zadziwiającej burzy wydawniczej, zwiastowanej przed trzydziestu laty pierwszymi tytułami angielskiego wydawnictwa Pingwin.
(...) Kieszeniowiec współczesny, uformowany w Ameryce przed dwudziestu laty (...) miał być po prostu wyrzucany na śmietnik po przeczytaniu. Jednak jakość jego rosła z każdym rokiem. (...) Jej kształt i wygląd zaczynały budzić szacunek. Okazało się niespodziewanie, że wiele serii tego typu posiada jakąś szczególną siłę przyciągającą, własną magię, całkiem niezależną od ceny.

(W. Kopaliński, Hajże na kieszonkowce!, [w:] W Warszawie i Warszawce, Kraków 1968, s. 157).

Czy mówiąc o „szczególnej sile przyciągającej” i „własnej magii” mógł mieć na myśli serię Nike? Nie wiadomo.

Dopiero potem, trochę przez przypadek, trafiamy na źródło tej informacji. Joanna Szczęsna w reportażu opublikowanym w „Dużym Formacie” (Gazeta Wyborcza), 15 października 2007 r., tak pisze o Kopalińskim:

Kiedy więc w 1949 roku zaproponowano mu, by przyszedł do Czytelnika na redaktora naczelnego - nie odmówił. Zajął się reorganizacją i modernizacją wydawnictwa, podzielił je na poszczególne redakcje, na dyrektora administracyjnego ściągnął z Brukseli Stanisława Gantza, który był tam konsulem, doprowadził do budowy domu dla pracowników na Powiślu. To z jego inicjatywy ukazał się wybór wierszy Bolesława Leśmiana i ulubiona książka z dzieciństwa – „Sindbad żeglarz”. To on namówił Jana Parandowskiego do przełożenia „Odysei” prozą. I on wymyślił serię „Nike”. 

(dostępne też w płatnej wersji online: wyborcza.pl/7,175991,28987550,mial-trzy-zycia-a-dla-swych-czytelnikow-i-wielbicieli-chcial.html (dostęp 05-2024); w wersji zarchiwizowanej: link)

***

Nike w liczbach

Skoro dysponujemy już pełną listą, czas na kilka podsumowań:

Seria Nike była wydawana od 20 września 1957 r. (Arnold Bennett, Opowieść o dwóch siostrach, T.1-T.2) do 2013 r. (Thomas Bernhard, Zaburzenie, wydanie 2).

W dwutygodniku Forbes (10/2023), w artykule Bogdana Możdżyńskiego „Kultura ze spółdzielni. Jak menadżer z branży paliwowej uratował zasłużone wydawnictwo” mówi się o serii Nike już w czasie przeszłym: „Istniała przez 46 lat (do roku 2013) i objęła 362 tytuły”. Na infografice „Kalendarium” podano następującą informację przy roku 2013: „ZABURZENIE Thomasa Bernharda zamyka „Nike” – słynną serię wydawniczą „Czytelnika”, istniejącą od 1957 roku”. Czyli według Forbesa, seria Nike zakończyła swój żywot.
------------

W całej serii Nike w latach 1957-2013 wydano:

• 359 tytułów (niektóre w kilku tomach).
• 413 tomów (woluminów).
• 196 autorów.

Forbes (10/2023) podaje z kolei, że seria Nike objęła 362 tytuły. 

------------

 Najpopularniejsi autorzy w całej serii (1957-2013):

1. William Faulkner (9)
2. Sándor Márai (9)
3. Alberto Moravia (8)
4. Heinrich Böll (7)
5. Philip Roth (7)
6. Alejo Carpentier (6)
7. Hervé Bazin (5)
8. Blaise Cendrars (5)
9. Antonio Tabucchi (5)
(nie licząc wznowień)

------------
Najpopularniejsi autorzy („kolorowe” Nike 1957- 1991):

1. William Faulkner (9)
2. Alberto Moravia (8)
3. Heinrich Böll (6)
4. Hervé Bazin (5)
5. Alejo Carpentier (5)
6. Blaise Cendrars (5)
7. Ivo Andrić (4)
8. Julio Cortazar (4)
9. F. Scott Fitzgerald (4)
10. Max Frisch (4)
11. Aldous Huxley (4)
12. Henry James (4)
13. Tomasz Mann (4)
14. Iris Murdoch (4)
15. John Steinbeck (4)
16. Aleksy Tołstoj (4)
17. Johannes Bobrowski (3)
18. Herman Broch (3)
19. Iwan Bunin (3)
20. Erskine Caldwell (3)
21. Italo Calvino (3)
22. Elias Canetti (3)
23. Ilia Erenburg (3)
24. Anatol France (3)
25. André Gide (3)
26. Lars Gustafsson (3)
27. Miroslav Krleža (3)
28. Gabriel García Márquez (3)
29. Carson McCullers (3)
30. Andriej Płatonow (3)
31. Mario Soldati (3)
32. Roger Vailland (3)
33. Vercors (3)
34. Angus Wilson (3)
(od „Opowieści o dwóch siostrach” (1957) do „Gry oczu” (1991))

------------

Najczęstsze tłumaczenia („kolorowe” Nike 1957- 1991):

1. amerykańska (62)
2. francuska (48)
3. rosyjska (45)
4. niemiecka (37)
5. angielska (25)
6. austriacka (20)
7. włoska (18)
8. szwajcarska (13)
9. chorwacka (7)
10. szwedzka (7)
11. argentyńska (6)
12. hiszpańska (6)
13. irlandzka (6)
14. kubańska (5)
15. kolumbijska (4)
16. serbska (4)
17. czeska (3)
18. duńska (2)
19. meksykańska (2)
20. węgierska (2)
(nie licząc wznowień)

------------

Aby kupić wszystkie tomy Nike od 1957 do 1982 r., należało wydać 8 359 zł wg cen okładkowych. Od 1982 r. w stopce drukarskiej nie podawano już ceny.

Do 1990 r. wydano 336 tomów w łącznym nakładzie 6 380 483. Od 1991 r. w stopce drukarskiej nie podawano już nakładu. Jeśli przyjąć, że w późniejszych latach nakład wynosił od 3 do 5 tys. (dane podane przez Henryka Chłystowskiego, GW 1997, nr 247 s. 13), to łączny nakład wszystkich 413 tomów przekroczył 6,5 mln.

------------
Tytuły najczęściej wznawiane (po 3 wydania):

• Faulkner, Intruz (1961, 1966, 1990),
• Frisch, Homo faber (1959, 1964, 1991),
• Frisch, Powiedzmy, Gantenbein... (1965, 1968, 1980),
• Frisch, Stiller (1960, 1967, 1976),
• Gary, Obietnica poranka (1964, 1966, 1991),
• Mann, Wybraniec (1960, 1965, 1974).

***

Zanim wyszła Nike – kartka z kalendarza

Jest rok 1955 r. Czytelnik wydaje „Złego” Tyrmanda. Była to zapowiedź nowych czasów. Po Październiku 1956 r., w okresie odwilży, władza na moment popuściła cugle. Zaczęto – bardziej niż do tej pory – zwracać uwagę na potrzeby rynku. Choć nadal, rzecz jasna, obowiązywała cenzura, a nadzór nad rynkiem książki sprawował minister kultury i sztuki, do urzędów centralnych napłynęły nowe kadry odwilżowych działaczy. Nastąpiło odejście od socrealizmu, możliwe stało wydawanie np. Herberta, Białoszewskiego, Hłaski i Agathy Christie. Przeszedł nawet Gombrowicz (PIW, Wydawnictwo Literackie, 1957-58), choć szybko znów został zakazany.

Fot. Co najczęściej drukowano od 1944 r. Centralne sterowanie dystrybucją książek miało taki efekt, że coraz większa część nakładów zalegała w magazynach i księgarniach, bo nie było na nie chętnych. Czytelnicy bardziej byli spragnieni książek popularnych na Zachodzie.
[Tabele z:] A. Bromberg, Książki i wydawcy. Ruch wydawniczy w Polsce Ludowej w latach 1944-1964, Warszawa 1966.

Wraz z „odwilżą” wreszcie pojawiają się kryminały, wcześniej „usunięte z planów wydawniczych jako szkodliwe pod względem wychowawczym i artystycznym pozycje z zakresu kryminalistyki i niezdrowej sensacji”.
(Zdzisław Libera, „Polska Ludowa wznawia klasyków”, Nowe książki, 1-15 stycznia 1950 r.).

Powstają rozchwytywane „kryminalne” serie wydawnicze: Klub Srebrnego Klucza (od 1956, Iskry), Labirynt (od 1957, wydawnictwo MON), seria Z Jamnikiem (od 1959, Czytelnik).
Serie wydawnicze biją rekordy popularności, pojawiają się kolejne, obejmujące też literaturę światową, Nike (od 1957, Czytelnik), Powieści XX wieku (od 1957, PIW), Biblioteka Jednorożca (od 1959, PIW), Koliber (od 1967, Książka i Wiedza) i inne.
(Morawska A. , Serie wydawnicze w Polsce Ludowej, Warszawa 1971).
 

***

Nike idą spod lady

Jednak najbardziej popularne książki nie tak łatwo można było kupić. W jednym z wywiadów Aleksandra Ambros wprost przyznaje, że „Nike szły spod lady”. Przyjrzyjmy się bliżej temu zjawisku.
Jak pisze Piotr Kitrasiewicz:

„W czasach Polski Ludowej rynek książki w naszym kraju cechowała pewna patologia. Polegała na tym, że literaturę cieszącą się dużym powodzeniem i zainteresowaniem ze strony czytelników można było dostać wyłącznie na targowiskach książkowych lub w antykwariatach, po odpowiednio zawyżonych cenach, czyli czarnorynkowych. Nakłady owszem trafiały do księgarń, ale znikały stamtąd w tempie błyskawicznym. Sam pamiętam, jak chcąc nabyć „Stąd do wieczności” Jonesa, „Ulissesa” Joyce’a, powieści ukochanego wówczas MacLeana czy Chandlera, szedłem na wolumen lub bazar Różyckiego i tam wypatrywałem ich na straganach aroganckich bukinistów. Robiłem to rzadko, bo z pieniędzmi było krucho. Ale na księgarnie nie miałem co liczyć. Zazdrościłem koledze, któremu znajoma sprzedawczyni w jednej z placówek Domu Książki odkładała pod ladę chodliwe pozycje”.

https://rynek-ksiazki.pl/czasopisma/lenin-kontra-chemielewska-czyli-o-rynku-ksiazki-w-prl/ (dostęp 2023).

Dalej autor wymienia najbardziej rozchwytywane serie wydawnicze tamtego okresu, z kryminałami na czele, wspomina też o Nike:

"W czytelnikowskiej „Nike” ukazywały się wybitne pozycje prozaików współczesnych ze Wschodu i Zachodu, o które także było trudno na oficjalnym rynku książki. Wymieńmy: „Sługę bożego” oraz „Szarlatana i inne opowiadania” Erskine’a Caldwella, „Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwańca” Ilji Erenburga, „Dzikie palmy” Williama Faulknera, „Rzymiankę” Alberto Moravii, „Kłębowisko żmij” Francoisa Mauriaka, „Mur” Jean-Paula Sartre’a".

Zaznaczmy, że trzy pierwsze były wydane przez Czytelnika poza serią Nike. Autor wspomina dalej o stosowanych wówczas praktykach księgarskich:

„A jednak niektórych pozycji nie można było kupić za normalną, urzędową cenę w księgarni Domu Książki czy u innego z nielicznych dystrybutorów wydawniczych. Wiele z nich w ogóle nie trafiało na półki, bo personel chował je pod ladę i oferował stałym nabywcom, lub sprzedawał na rynku wtórnym. Zaprzyjaźniony księgarz okazywał się znajomością na wagę złota, porównywalną z analogiczną sytuacją w sklepach mięsnych w chudych latach osiemdziesiątych”.

Należy więc przypuszczać, że z serią Nike było podobnie. Oto przykład pokazujący problemy z dostępnością. Katalog Czytelnika z 1965 r. umożliwiał zamawianie wybranych pozycji drogą pocztową, przy czym wyczerpane tytuły zostały oznaczone gwiazdką. Spośród 130 książek z serii Nike, niemal wszystkie są niedostępne (Broch, Böll, Calvino, Capote, Fitzgerald, Golding, Moravia, Sartre, Robbe-Grillet, Steinbeck...). Kupić można tylko dzieła pisarzy z bloku wschodniego, cieszące się mniejszym zainteresowaniem.

Fot. Fragment katalogu SW Czytelnik (1965).

 

 ***

Stopki drukarskie

Książki w okresie PRL-u posiadały dość rozbudowane stopki drukarskie, które dziś mogą okazać się cennym źródłem informacji. Udało mi się dotrzeć do wszystkich tomów Nike, wydanych do 1991 r., i zgromadzić zapisane tam dane.

Fot. Przykładowa stopka redakcyjna: Leskow, „Wdzięk administracyjny” (1961).

W stopce podawano: nakład, cenę, rodzaj papieru, dokładne daty oddania do składania, podpisania do druku, ukończenia druku, a także nazwę drukarni, która wykonała zamówienie. Można tam znaleźć nawet sygnaturę cenzora (źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Cenzura, dostęp 2023), w tym przypadku S-72. W związku ze zniesieniem cenzury w Polsce (1990 r.), ostatni raz kod cenzora jest podany w tomie: Faulkner, „Intruz” (wydanie III, druk ukończono w grudniu 1989), w kolejnym tomie Nike: Capote, „Z zimną krwią” (wydanie II, druk ukończono w styczniu 1990), kodu cenzora już nie ma.

Proces wydawniczy serii Nike był zakrojony na szeroką skalę. Drukowano ją w kilku drukarniach (dane do 1991 r.):

• Dom Słowa Polskiego w Warszawie (od 1957 r.) – tu drukowano najwięcej w początkowych latach wychodzenia serii.
• Drukarnia Narodowa w Krakowie (od 1960 r.).
• Toruńskie Zakłady Graficzne (od 1963 r.).
• Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca w Krakowie (od 1964 r.) – stopniowo przejęła większość druku w późniejszym okresie.
• Szczecińskie Zakłady Graficzne (od 1967 r.).
• Łódzka Drukarnia Dziełowa, (od 1970 r.), późn. Łódzkie Zakłady Graficzne.
• Białostockie Zakłady Graficzne (od 1980 r.).
• Zakłady Graficzne w Katowicach (od 1984 r.).
• Drukarnia im. Rewolucji Październikowej w Warszawie (fotoskład, 1988 r.).

Papier pochodził z Kluczy (od 1957), Częstochowy (od 1963), Włocławka (od 1964), Skolwina (1964) lub z importu (od 1973/74 r.), ten ostatni ewidentnie gorszej jakości.

Na podstawie dat ukończenia druku, uzyskanych ze stopek drukarskich, została posortowana lista wszystkich 413 tomów Nike, zamieszczona we wcześniejszej tabeli. Dzięki temu można z większą dokładnością ustalić kolejność poszczególnych książek w serii.

 

***

Wszystkie kolory Nike

Seria Nike przyciąga kolorami, a to za sprawą niezwykle kolorowych obwolut. Po latach papierowe obwoluty często wyblakły albo w ogóle się nie zachowały. Trzeba jednak pamiętać, że kolory były ważną częścią koncepcji graficznej Nike. Być może także dzięki nim seria Nike miała tę „szczególną siłę przyciągającą”.

Więcej na ten temat:
http://agnieszkaczyta.blogspot.com/2014/01/seria-nike-i-grafiki-andrzeja-heidricha.html
(dostęp 2023).

Kto projektował okładki i obwoluty:

1957-1971: Jan Samuel Miklaszewski.
1972-1991: Andrzej Heidrich (Nike „z okienkiem”).
1992-2007: Zbigniew Czarnecki.
2007-2013: Maria Drabecka.

Fot. Pierwsze okładki Nike, obwoluty i tłoczenia zaprojektował Jan S. Miklaszewski. Tak wyglądała seria Nike aż do lat 70.

 

Fot. Początkowo niektóre z wydań były oprawione płótnem w tym samym kolorze, co obwoluta. Nike zyskuje dzięki temu jeszcze bardziej elegancki charakter.

Od 1972 roku seria nieco zmienia swój wygląd. Płócienna oprawa i kolorowa obwoluta zostają, ale pojawia się na nich charakterystyczne „okienko”. Projekt autorstwa Andrzeja Heidricha. W tej wersji Nike funkcjonuje przez 19 kolejnych lat.

Fot. Nike „z okienkiem” wg projektu Andrzeja Heidricha i „nowa” Nike, projekt Zbigniewa Czarneckiego (Papuga Flauberta, 1992).

Lata 90. Nowe czasy, „nowa” Nike i nowa okładka, biała w złote prążki – zaprojektowana przez Zbigniewa Czarneckiego. Tom „Papuga Flauberta” Barnesa (1992) był szczególny – łączył w sobie cechy starej i nowej serii: „stara” płócienna oprawa i „nowa” obwoluta ze świecącego papieru. Kolejne tomy były wydawane już w twardej błyszczącej oprawie bez obwoluty. Pojawia się też charakterystyczny motyw schodków.

Fot. Okładki Nike na przełomie XX i XXI w. Od lewej: Zbigniew Czarnecki, okładka biała w złote prążki, następnie jasnozielona z motywem schodków (w środku). Od 2007 r. do 2013 r. okładki ostatnich Nike projektowała Maria Drabecka – monochromatyczny kolor, minimalizm i powrót do korzeni (na górze pierwsza z prawej).

Fot. Ewolucja okładek serii Nike.

Kolory Nike inspirowały też artystów. Maurycy Gomulicki na wystawie „Kultura i beton” (2007) na tle czarno-białych zdjęć ułożył kolorowe książki z serii Nike tak, że powstała mieniąca się kolorami tęcza.

Kurator wystawy Magda Kardasz:

„...na tle czarno-białych fotografii (Gomulicki) prezentuje tęczę z barwnych grzbietów książek ze sławnej serii NIKE opublikowanej przez wyd. Czytelnik, która stanowiła rodzaj poodwilżowego okna na świat. Z trudem zdobyte książki pieczołowicie ustawiano na półkach domowych regałów. Tak zapamiętana przez Maurycego z dzieciństwa, kulturalna architektura wnętrz, zainspirowała go do stworzenia tej instalacji”.

 https://www.fotopolis.pl/newsy-sprzetowe/wydarzenia/5247-maurycy-gomulicki-kultura-i-beton (dostęp 2023).

***

Szymańska odchodzi z Czytelnika

W 1976 r. Irena Szymańska zostaje usunięta z „Czytelnika”. Jak sama pisze we wspomnieniach:

„W roku 1976 ówczesny kierownik wydziału kultury KC zarządził usunięcie mnie z „Czytelnika”, motywując to tym, że jestem „kasą pisarzy zbuntowanych”. Było w tym sporo prawdy, ale płaciłam im nie za bunt, ale za dzieła, bo byli to przeważnie najwybitniejsi pisarze polscy”.

(Miałam dar zachwytu, Warszawa 2001, s. 184).

Ryszard Matuszewski podaje, że Szymańska naraziła się ówczesnym władzom, broniąc twórczości Andrzejewskiego i Konwickiego, którzy w tym okresie zostali uznani za dysydentów. Szymańska ponadto trafia na „czarną listę” cenzury, a jej nazwisko od tej pory nie może pojawiać się w druku.
Matuszewski:

„Trzeba jednak powiedzieć, że dla osoby takiej jak Irenka nawet odejście z czynnej pracy wydawniczej miało nieco formalny charakter, jeśli zważyć, jak bardzo była już w owym czasie osobowością silnie zakorzenioną w pisarskim środowisku. Terenem jej aktywności było już od dawna nie tylko biurko w wydawnictwie, ale i słynny stolik w czytelnikowskiej kawiarni, który po jej przejściu na emeryturę funkcjonował jeszcze przez lat siedemnaście, stając się swego rodzaju instytucją”.

(Miałam dar zachwytu, s. 18).

Więcej o „Stoliku” w kawiarni Czytelnika przy Wiejskiej 12a:
https://www.tygodnikprzeglad.pl/stolik-w-kawiarni-czytelnika/
(cały tekst: Andrzej Z. Makowiecki, „Stolik” w kawiarni Czytelnika, [w:] Warszawskie kawiarnie literackie, Warszawa 2013).

Po odejściu Szymańskiej, od 1976 do początku lat 80. seria Nike nie traci rozpędu: nadal popularyzuje literaturę iberoamerykańską (Cortazar, Márquez, Carpentier), pojawiają się wznowienia Kafki (1978, 1983), Steinbecka (1980) nowe tłumaczenia sprawdzonych autorów (Handke „Godzina prawdziwych odczuć”, Bazin „Wołanie puszczyka”, Böll „Śmierć Lohengrina”, Frisch „Montauk”, James „Autografy Jeffreya Asperna”), do serii dochodzą też nowe nazwiska, Henry Miller (1976) czy Józef Roth (1977).

Gwałtowne wyhamowanie następuje wraz z początkiem lat 80. Niefortunnie dla serii Nike, odejście Szymańskiej zbiegło się w czasie z postępującym kryzysem gospodarczym, który swoje apogeum osiągnął w latach 80.

„Lata 80. – ostatnia dekada istnienia, a raczej wegetacji – Polski Ludowej – to szybko postępujący upadek gospodarczy i ekonomiczny państwa. (...) Kryzys lat 80. odbił się, rzecz jasna, na rynku książki. Spadła jakość i wydajność produkcji, a tempo druku na przestarzałych maszynach, których w dodatku było za mało, sprawiało, że oczekiwanie na publikację pozycji nie priorytetowych ciągnęło się latami”.

(Rynek książki w Polsce 1944-1989, Warszawa 2005, s. 232-233).

Co to oznaczało dla serii Nike? Z pomocą znów przychodzą informacje ze stopek drukarskich. Na ich podstawie w przybliżeniu można oszacować średnią długość procesu wydawniczego.
Jak widzimy (kolor bordowy na wykresie), wydanie jednego tomu Nike trwało średnio mniej niż rok – od oddania do składania – do ukończenia druku. Czas ten nieustannie się wydłuża, aż do 2 lat (1983) i do niemal 3 lat (1985). Jednocześnie (kolor niebieski na wykresie), stale spada liczba wydawanych tytułów. W 1983 (5 tytułów), w 1984 (2 tytuły), w 1985 (5), w 1986 (3), w 1987 zaledwie 1.

„Rekordzistkami” okazały się książki pisarzy rosyjskich, Borysa Pilniaka „Maszyny i wilki” (1040 dni), Michaiła Zoszczenki „Punkt widzenia” (1102 dni – czyli ponad 3 lata) oraz Aleksego Riemizowa „Siostry krzyżowe” (1146 dni); ich cykl wydawniczy oscylował pomiędzy 1982 a 1985 rokiem.

***

Szare lata 90.

Po trudnych latach 80. przyszły jeszcze trudniejsze.

„Z początkiem lat 90., kiedy zaistniała w Polsce gospodarka rynkowa, „Czytelnik” i dotąd działające wydawnictwa przeżyły trudne chwile. Pojawiło się wiele komercyjnych oficyn, nie zawsze wysokiego lotu, ale wydających setki tytułów rocznie. Sprzedaż „Czytelnika” spadła, podobnie jak i poziom czytelnictwa w kraju”.

(Forbes (10/2023), „Kultura ze spółdzielni. Jak menadżer z branży paliwowej uratował zasłużone wydawnictwo”).

Tak opisuje ten okres Aleksandra Ambros:

Krzysztof Umiński: Co się stało z Czytelnikiem w latach transformacji?
Aleksandra Ambros: Musieliśmy rozwiązać setki umów z polskimi autorami, bo wiedzieliśmy, że to nie zejdzie, że to nas zarżnie. Czytelnik nie urodził się w roku 1990. Nie miał tej czystej karty co nowe wydawnictwa, które mogły działać w jednym pokoju. Myśmy mieli do utrzymania ogromny personel i nie stać nas było na kupowanie praw do rzeczy najbardziej chodliwych. (...) Ludzie byli głodni romansów, thrillerów, krwawych powieści akcji. Chodziło o to, żeby te okładki puszczały zajączki, były złote, były srebrne. Dlatego na przykład zmieniła się szata graficzna serii „Nike” – z kolorowej na białą.
K.U.: Biała miała być bardziej komercyjna?
A.A.: Biała w złote prążki, błyszcząca, z dużym napisem „Nike”. Nie stać nas już było na obwolutę i płótno. Poza tym w czasach, kiedy „Nike” szła spod lady, to literki na obwolucie mogły sobie być maleńkie, nieczytelne, ale na nowym rynku już nie.
https://www.dwutygodnik.com/artykul/8455-opcja-na-kosinskiego.html

I wywiad sprzed lat z Henrykiem Chłystowskim, redaktorem naczelnym Czytelnika (1997 r.):

Marcin Piasecki: Na początku lat 90. krążyły plotki, że Czytelnik chce zrezygnować z serii Nike...
Henryk Chłystowski: To nie był kryzys merytoryczny, nie brakowało nam dobrych tytułów. To był fragment kryzysu, jakie przechodziły wydawnictwa państwowe czy spółdzielcze, przystosowując się do warunków rynkowych. W dodatku wtedy prawie w ogóle nie sprzedawała się literatura, jaką proponuje Nike – ambitniejsza, wymagająca wysiłku intelektualnego. Na szczęście teraz (1997) rynek wygląda inaczej.
M.P.: Ale tymczasem na rynku pojawiło się co najmniej kilka prężnych, popularnych serii – chociażby Kameleon czy Salamandra.
H.C.: Te serie ograniczają się przede wszystkim do literatury anglosaskiej. A Nike chce pokazać całą literaturę światową i to wprowadzając do Polski autorów, którzy niekoniecznie są u nas znani. Przykłady z ostatnich lat to Portugalczyk Fernando Pessoa, czy 102-letni dzisiaj Ernst Jünger. Jego powieść „Na marmurowych skałach” sprzedaje się świetnie. Teraz przygotowujemy się do publikacji jego dzienników z czasu drugiej wojny światowej, gdy był kapitanem Wehrmachtu.
M.P.: Pessoa czy Jünger to jednak już klasycy współczesności, fakt, że słabo u nas znani. Mam takie wrażenie, że w latach 60. czy 70. w doborze tytułów do Nike było więcej ryzyka, w serii pojawiali się autorzy, których reputacja nawet za granicą nie była ustalona.
H.C.: Cały czas szukamy zupełnie świeżych nazwisk – na przykład w najnowszej, całkowicie u nas nie znanej literaturze rosyjskiej. Ale musimy też wziąć pod uwagę, że przekonanie polskich czytelników do jakiegoś młodego postmodemisty rosyjskiego nie będzie sprawą łatwą. Jeszcze w tym roku wydamy „Francuski testament” André Makine’a, francuskiego pisarza urodzonego w Rosji, człowieka 40-letniego, rówieśnika naszej serii!
M.P.: Książki Nike osiągały 20-tysięczne nakłady. Jak jest teraz?
H.C.: Dużo mniej, od trzech do pięciu tysięcy. Chcemy, żeby ta seria żyła, chcemy wydawać minimum jedną książkę na kwartał. Ostatnio udaje się nam ten limit przekraczać – na przykład w tym roku ukaże się w Nike sześć książek.

(Chcemy, by Nike żyła, Gazeta Wyborcza 1997 nr 247 s. 13).

Najpopularniejsi autorzy („Nowe” wydania Nike, od 1991 r.):

1. Sándor Márai (9)
2. Philip Roth (7)
3. Antonio Tabucchi (5)
4. Lawrence Durrell (4)
5. Andreï Makine (4)
6. Thomas Bernhard (3)
7. Amos Oz (3)
8. Martin Amis (2)
9. Alessandro Baricco (2)
10. Saul Bellow (2)
11. Jean d'Ormesson (2)
12. Ernst Jünger (2)

***

Źródła na ogół milczą na temat ostatnich lat ukazywania się „nowej” serii Nike. Wiele wskazuje na to, że mimo wysiłków wydawnictwa, seria Nike czasy świetności miała już za sobą.

Powoli zanika też pamięć o serii Nike, o czym mogą świadczyć komentarze internautów w serwisie Lubimyczytać.

Kupiłam to kieszonkowe wydanie dokładnie za 4.99 w Carrefourze i, szczerze mówiąc, był to mój najlepszy marketowy zakup literacki ever. Od tamtej pory regularnie przeglądam kosze z książkami, doszukując się kolejnych wartościowych i tanich maleńkości, jednak jeszcze nic nie przebiło powieści McGregora.

 (o książce: McGregor, Nawet psy, 2012)

 Dziwię się niskim ocenom czytelników. Książka wpadła mi w ręce w Dedalusie za całe 8 złotych, byłem w podróży a książeczka jest w miniaturowym wydaniu więc zakup był w sam raz. No i sławne nazwisko autora, którego nigdy przedtem nie czytałem. 

(o książce: Esterházy, Niesztuka, 2010)

 W tej niepozornej książeczce, wydanej w małym formacie (typowym dla tomików poetyckich) znajdziemy trzy prozy Mandelsztama z lat dwudziestych XX wieku... 

(o książce: Mandelsztam, Zgiełk czasu, 1994)

Dla równowagi dodajmy, że niektóre wydania z serii Nike obecnie kosztują w serwisach aukcyjnych kilkaset złotych.

Pamięć o serii Nike jednak nie zanikła całkowicie. Szczepan Twardoch (w programie Hejt Park na 'Kanale Sportowym' na YouTubie, 2022-10-29), na pytanie: „jaka jest jego ulubiona książka”, wymienił „Na Marmurowych Skałach” oraz „Sindbad powraca do domu” (obie wydane w „nowej” serii Nike). Podaję transkrypcję interesującego nas fragmentu:

„(...) taka książka dla mnie to „Na Marmurowych Skałach” Ernsta Jüngera (Auf den Marmorklippen). Jest to książeczka maleńka, wydana w tej serii z Nike, ona jest tej wielkości, ma może 120 stron. To jest książka, którą można w dwie godziny przeczytać. A ja ją czytam od dwudziestu lat... i czytam ją nieustannie. (...) Przeczytałem ją chyba ze 300 razy... Za każdym razem znajduję w niej jakieś nowe głębie, nowe treści (...) Jest też taka książka Sándora Máraiego pt. „Sindbad powraca do domu” (...) Mogę ją przeczytać i po ostatniej stronie wrócić do pierwszej, i czytać na nowo”.

https://youtu.be/Qw1o_zMeYoQ?t=7580 (dostęp 2023).

***

Ostatnia Nike, czyli która

Jak już ustaliliśmy, ostatnim tomem z serii Nike jest „Zaburzenie” Thomas Bernharda (wydanie II). Jest niemal identyczne jak wydanie tej książki z 2009 r. (taka sama okładka). Dlatego, kończąc już ten wątek, dodajmy, że zliczając ostatnie tomy serii, można pomylić nowe wydanie z dodrukiem. Przy tworzeniu listy rozstrzygał zawsze katalog Nukat, który dla różnych wydań podaje różne numery ISBN.

Fot. Ostatni tom z serii Nike.

 

***

Zakończenie

Zakończmy wypowiedzią Ireny Szymańskiej z okazji 50-lecia Czytelnika, wygłoszoną w 1995 r.

 „Obchody rocznicowe „Czytelnika” bardzo mnie wzruszają i nawet zgodziłam się odpowiedzieć na pytanie, co w tym pięćdziesięcioletnim okresie uważam za najwyższej miary osiągnięcie, chociaż nie jest to odpowiedź łatwa. (...) Wydaje mi się, że pod tym względem najcenniejsza jest seria „Nike”. (...) włączała kraj nasz w krąg literatury światowej. Wtedy, kiedy od góry szły wyraźne naciski, by owym „światem” był przede wszystkim Związek Radziecki, my do serii „Nike” szukaliśmy wybitnych utworów w znacznie większym stopniu na Zachodzie niż na Wschodzie, za jedyne kryterium uznając poziom literacki. Był w tym też pewien element hazardu. Typowaliśmy bowiem książki współczesne, starając się dobierać takie, które z czasem wejdą do kanonu klasyki. I chyba przeważnie trafialiśmy. Nie będę wymieniać tytułów, jest ich za wiele. Dziś jednak każdy, kto przejrzy ich listę, będzie musiał stwierdzić, że większość spośród nich to dzieła o wartości trwałej, dzieła, które w ciągu blisko półwiecza zdołały się sprawdzić”.

(Irena Szymańska, Osiągnięcia „Czytelnika” [w:] Miałam dar zachwytu, Warszawa 2001, s. 114-116).

***

Wszystkie tomy z serii Nike (1957-2013).

***